The Sensational OPDO and Popular Reactions

(A note inspired by a Facebook post of Yemane Mitiku)

The people in social media and beyond are perplexed about what is going on within EPRDF. Almost all assumptions are made based on the news that reached the public from what is happening behind closed doors. However, it can be reached at a point where we can be sure there is internal struggle which is manifested in a lot of issues that resulted in personal cults of team Lemma Megersa of OPDO and sometimes Gedu Andargachew of ANDM. Herebelow, I put what I have observed from commentators why people appreciate the sensational progress OPDO in standing against widely accepted TPLF's supremacy as well as why they reject it.

Who Rejects Team Lemma and Why?

1. Those cadres who want to protect TPLF's supremacy within EPRDF and the Federal State;

2. Those OPDO cadres who want to submit to TPLF and replace current leaders of OPDO;

3. Those activists who don't know political games apart from their hates to a group and affection to the other;

4. Those people who want to be champions of the other possibility - to say "I told you so" in any case when TPLF wins over OPDO;

5. Those people who honor TPLF/EPRDF more than it deserves to be - these people think every complicated step is a designed conspiracy by TPLF/EPRDF as if it (TPLF) had been using well designed strategies to suppress dissents previously instead of using violence;

6. Those opposition groups and figures who think change can only be possible through their touches and blessings; and,

7. Those people who think the way to change is black and white, as if one way or no way is the solution and as if there is no evolutionary way nor alternative ways exist to make changes.

Who Romanticizes Team Lemma and Why?

#QilintoFire case victims responded to EHRC report

On 11th of October 2017, the State-run Ethiopian Human Rights Commission (EHRC) has written the long awaited report of its investigation of rights violation against Qilinto Fire defendants as per the request of the 19th Bench of Federal High Court at Lideta. On the five pages of report, EHRC revealed scars left after tortures during investigation against 16 defendants among 38 people charged under the same case. The report also revealed flogging marks left on the defendants’ backs, breaking of fingers, scars left after nail-pierced body parts and uprooted finger nails of multiple defendants. Here below I will jot down the torture scars listed in the report and will follow what the defendants have written in response:

1. Kebede Chemeda – a scar on his right hand; breaking in his right hand thumb
2. Ibrahim Khamil – a scar on his right leg; a scar on his left hand; scar-marked left from handcuffs
3. Agbaw Setegn – large scar on his left leg thigh; a scar on his right leg; a sign of nail piercing on his left leg; sign of flogging on his back
4. Tofik Shikur – a scar on his right hand; uprooting of both thumbs of his legs’ nails; a scar on his left hand
5. Shemsu Seid – signs that look like remains of flogging at his back
6. Misbah Kedir – Scar-marks left from handcuffs; a large scar on his right hand; a small scar on his left hand; scars on both of his right and left legs thighs; breaking of his right hand’s pointing finger
7. Fitsum Getachew – Right hand injury
8. Temesgen Markos – breaking of his right hand and a scar; large scars on both of his legs
9. Ashenafi Melese – scars on both of his right and left legs; breaking of his right hand’s ring-finger
10. Kassa Mohammed – deep scar on his right hand; injury on his head
11. Sisay Batu – a scar on his right hand
12. Abduldafar Asrat – uprooting of both of his legs’ thumbs’ nails
13. Dereje Merga – six scars on his left leg; scar-marks left from handcuffs on both of his legs
14. Tofik Ferha – a scar on his left hand; scar-marks left from handcuffs
15. Omar Hassan – uprooting of right leg thumb’s nail; uprooting of nail of next to thumb in his left leg
16. Seifu Girma – a scar after nail piercing on his left back shoulder; scars on both of his legs

Victims’ Responses

In a five pages of letter smuggled out of prison, the defendants have drafted their opinions on their case, complaints on their current treatment by prison admins and also their response to EHRC’s investigative report. Their response to EHRC’s report is mixed with feelings: they are partly glad EHRC didn’t deny it all as it is a culture in state institutions (at least in perceptions of citizens), on one hand; and, they think it revealed only a small part of what was done against them, on the other hand. Here is what they said:

1. EHRC didn’t include all human rights violations perpetrated against us
2. EHRC didn’t request for the accountability of perpetrators of the violations apart from forwarding ‘proposals’ of further investigations in obvious fear of the executive powers
3. EHRC’s proposal for Addis Ababa Police Commission and Medical Center to further investigate the violations is like giving the violators of our rights an exit from being held accountable
4. Regardless of all these, we are GRATEFUL to EHRC because it gave us a document that proves our confession to police according to Criminal Code Procedure 27/2 was forced and that it was not genuine confession

Screenshot of from the letters by the victims.

The victims also made calls to all media, human rights organizations, activists, diplomats and every citizen who is concerned about justice to follow their case. 

What if We Were Raised with an ‘Authoritarian Personality’?

We less often discuss personalities that are fertile grounds either to be ruled by authoritarians or to be one of them. But, I think, it is important to look what is in them as it looks like we dont basically change from the way our parents have raised us. Our ancestors were either members of the oppressors or the majority (the oppressed) in the past, so are we. It happens to be we use that same privilege inherited from our parents to advance others; or, to remain underprivileged. History proves it is most probable that off springs follow their ancestors footsteps. Chances are big that children of the poor will remain poor; children of farmers remain farmer; children of democratic societies will remain democrat and etc. And, all this is until the quagmire breaks at some point. What's keeping us a conformist? And, how can we break it?

I was reading a book titled "Between the World and Me" authored by Ta-Nehisi Coates and found some childhood experiences were shared between his world and mine. He wrote his father used to beat him out of fear, "My father was so very afraid. I felt it in the sting of his black leather belt, my father who beat me as if someone might steal me away, because that's exactly what was happening all around us. Everyone had lost a child, somehow, to the streets, to jail, to drugs, to guns." Thousands of miles away to Coates' place, my mother had felt similar fear. My mother used to mention youngsters from my neighborhood and say I should not be like  them. By beating me, she thought she was protecting me. 

Until the age of 11, our father used to live far from us. Therefore, all the burden of raising us (the children) was laid on our mother's shoulders. And, she was always worried that we may be called woman's children", negatively perceived saying to mean 'undisciplined'. As a child, all I remember was that she always beat me for every little mistakes I made and sometimes to the possible mistakes I could have done. Our mother still believe she has done right and makes pride out of it claiming that we (her children) are well disciplined because she shaped us in terms of physical punishment. 

I was also beaten in Maekelawi, Ethiopia's torture chamber for the past three regimes. I have always asked what the people who do tortures (as a job) there feel about it. I'm sure they tell themselves an excuse to do that. They may be feeling they have to do it for the wellbeing of the country, or of the people. Basically, the excuses do not have essential difference as to why our parents and teachers beat us while we were children. They want to protect us from ourselves, from our environment and from the world we live in. 

The discovery of 'Authoritarian Personality'

Based on nature-nurture influence, psychologists define personalities in many categories. But, the so-called 'Authoritarian Personality' is discovered following the holocaust in the Second World War. Psychologists asked how a lot of people could accept it, and a group of American based social scientists, led by Theodor Adorno, came up with a researched answer in a book titled  'Authoritarian Personality' (published in 1950). According to their findings, people with an 'Authoritarian Personality' tended to be:

• Hostile to those who are of inferior status, but obedient of people with high status;
• Fairly rigid in their opinions and beliefs;
• Conventional, upholding traditional values.

In Ethiopia, especially in urban life, it used to be a common practice to beat children in an excuse of raising them well disciplined. It is still not stopped totally. Children are beaten by their parents, by their teachers and almost by everyone who is an elderly. 

Psychologist Theodor Adorno and his team found in a study that "people with 'Authoritarian Personalities' were more likely to categorize people into us and them groups, seeing their own group as superior"; and also that "individuals with a very strict upbringing by critical and harsh parents were most likely to develop an authoritarian personality." This maybe a reason why most people in Ethiopia appear ethnocentrist and justify authoritarianism. 

People with 'Authoritarian Personality' are said to show these characteristics:

• Ethnocentrism, i.e. the tendency to favor one's own ethnic group;
• Obsession with rank and status;
• Respect for and submissiveness to authority figures;
• Preoccupation with power and toughness.

Saying No to the Way We Were Made

Fortunately, individuals can beat social norms and learn to see out of box. Trends get broken. People change. 

In addition, 'Authoritarian Personalities' are not absolute. In critical evaluation of Adorno's analysis of 'Authoritarian Personality', there are many points psychologists raise in response to his explanation of prejudice:

• Harsh parenting style does not always produce prejudice children/individuals;
• Some prejudice people do not conform to the 'Authoritarian Personality' type; and
• Doesnt explain why people are prejudiced against certain groups and not others.

Similar experiences affect different people differently. Ta-Nehisi was not stolen by either of the streets, drugs or guns like his father was afraid. The same happened to me. But, I don't say the beating worked. Because, when I grow up I have, one by one, dropped the norms my parents valued most. Religion is one of the most valued norms in our family. To declare that I don't anymore believe in Christianity nor existence of a creator is something my mother would never want to hear. But, it happened. So many things happened different to my parents expectation. I do believe I stopped categorizing myself into ‘us’ and ‘them’. I hope and guess my deviation is also in terms of respect to liberty of myself and of others. I hope I have also deviated from the 'Authoritarian Personality' that I was raised into because, eventually, the choice is mine. It is by beating fear, not our children nor people whom we thought are dangerous, that we can win authoritarianism, consequence of fear itself.  

ተቃዋሚዎች ከራሳቸው ይልቅ ኢሕአዴግን ያምኑ ይሆን?

ከዓመታት በፊት አንድነት ፓርቲ በሕይወት ሳለ፣ የቀድሞዎቹ የኢሕአዴግ ባለሥልጣናት አቶ ስዬ ኣብርሓ እና ዶ/ር ነጋሶ ጊዳዳ ፓርቲውን ሊቀላቀሉ ሲሉ ትልቅ ፌሽታ ሆኖ ነበር። እንዲያውም ‘መርሕ ይከበር’ በሚል የተገነጠለው ቡድን፣ እነርሱን ለመቀበል የተዘጋጀውን ድግስ በአመፅ እስከማደናቀፍ ደርሷል(?)። ቅራኔው “እነርሱ የተለየ አቀባበል የሚደረግላቸው የገዢው ፓርቲ የቀድሞ አባል ስለሆኑ ነወይ?" የሚል ነበር። ተቃዋሚው የቀድሞ የኢሕአዴግ አባል ለቅቆ ሲወጣ ማግነን ያውቅበታል። በአንድ በኩል ሳስበው፣ መቃወማቸው ትክክል መሆኑን የገዢው አባላት መልቀቅ ለተቃዋሚዎቹ ስለሚያረጋግጥላቸው ይመስለኛል። በሌላ በኩል ደግሞ፣ ከጥቅም ባሕር ውስጥ መውጣት ስለሚከብድ ያንን እያሰቡ ይመስለኛል። የኋለኛውን እንዳላምን እንደ ዶ/ር ነጋሶ፣ ከጥቂቶቹ በቀር ብዙዎቹ ተገፍተው ነው ከገዢው የሚወጡት።

የሆነ ሆኖ፣ አናንያ ሶሪ በስላቅ እንደተናገረው፣ ‘ብለን ብለን ኦሕዴድ እና ብአዴን ተቃዋሚ ፓርቲዎች፤ ዛሚ እና ENN ነጻ ሚድያዎች የሆኑበት ዘመን ላይ ደርሰናል’። ለማንኛውም በምናገባኝ ነገሩን ከመታዘብ ይልቅ የኦሕዴድ (እንዲሁም የብአዴን) የሰሞኑ እምቢተኝነት እውነት ወይስ የሕወሓት ሴራ? ተቃዋሚው (በፓርቲ የታቀፈውም ያልታቀፈውም) ጉዳዩን እንዴት ነው ማስተናገድ ያለበት? የሚሉትን ጥያቄዎች መልስ ለመስጠት እንሞክር።

የጠላቴ ጠላት ለኔ ምኔ?

በተቃዋሚዎች ዘንድ "የሕወሓት የበላይነት" መኖሩ እምብዛም አጠራጣሪ አይደለም። ማኅበራዊ ሚድያ አሁን (ከተዳራሽነቱ በላይ) በኢትዮጵያ ፖለቲካ የሐሳብ አቅጣጫ አስማሪ እንደመሆኑ ይህንን እምነት የበለጠ በማስረፅም ሆነ በመታገል ረገድ የጉዞ ካርታ (road map) አስቀማጭ ነው። ይህንን ብዙዎች መረዳታቸው ሽሚያ ፈጥሯል። መጀመሪያ ታሪክን፣ ከዚያ ድልን፣ አሁን ደግሞ ሟችና ገዳይን መሻማት ደረጃ ላይ ተደርሷል። በዚህ መሐል የሕወሓት ደጋፊ/ካድሬዎችም የራሳቸውን ትርክት ይፈጥራሉ። ተቃዋሚው ደግሞ እነርሱ የወደዱትን መጥላት፣ እነርሱ የጠሉትን መውደድን እንደ ምላሽ ይገብራል። አንዳንዴ ሳስበው የሕወሓት ካድሬዎች ተቃዋሚው የሚፈልጉትን እንዲያደርግላቸው ከፈለጉ፣ ያንን ነገር እንዳያደርገው መቀስቀስ ብቻ የሚበቃቸው ይመስለኛል። "ገዱን የምወደው ሕወሓት ስለምትጠላው ነው” የሚል መፈክር ሰምቻለሁ። አቶ ገዱ በሕወሓት ካድሬዎች ፌስቡክ ላይ ከመተቸታቸው በቀር ፓርቲያቸው (ብአዴን) በሕወሓት እልቅና የሚተዳደረው ኢሕአዴግ አባል ነው። የኦሕዴድ የሰሞኑ ነገርም ያው ነው። ይህ ዓይነቱ ምክንያት ለብአዴንም ይሁን ለኦሕዴድ የድጋፍ መሠረት ሊሆኑ አይችሉም።

ኦሕዴድ እና ብአዴን እውን ሕወሓት ላይ አምፀዋል?

ከአስቸኳይ ግዜ አዋጁ በፊት ፌዴራል ፖሊስ የኦሮምያ ከተሞችን መናኻሪያው ሲያደርገው፣ በአማራ ከተሞች ግን (ቢያንስ ተቃውሞዎችን ለመበተን) አልገባም ነበር። የአስቸኳይ ግዜ አዋጁ በታወጀበት ወቅት የሚበዙት እስረኞች የታፈሱት ከኦሮሚያ አካባቢ ነበር። ሌላው ደግሞ እነ ኮሎኔል ደመቀን ለፌዴራል መንግሥቱ አሳልፎ ባለመስጠቱ፣ በዚያ ላይ ብአዴን በላዕላይ ደረጃ ሹም ሽረት ባለማድረጉ፣ በተወሰነ ደረጃ ብአዴን የክልሉን ነጻነት (autonomy) እያስከበረ ነው ማለት ነው በሚል ወስጄው ነበር። ይሁን እንጂ የኋላ ኋላ በአስቸኳይ ግዜ አዋጁ ወቅት የክልሉን ነዋሪዎች ትጥቅ የማስፈታቱ ሥራ በፌዴራሉ የፀጥታ ኃይሎች በዝምታ እንደተሠራ ሰማሁ። እንዲሁም ከክልሉ ታፍሰው መቐለ፣ ባዶ ሽድሽት ታስረው የተፈቱ የተቃዋሚ ፓርቲ አባሎች አግኝቼ የክልሉ ነጻነት (ወይም የአቶ ገዱ እና ፓርቲያቸው እምቢተኝነት) ላይ ያለኝ የማመን ዝንባሌ ቀስ በቀስ ተገፈፈ። በርግጥም አሁን፣ የሕወሓት ካድሬዎች ስሞታቸውን ከብአዴን ላይ አንስተው ወደ ኦሕዴድ አዙረዋል። ኦሕዴድም በተራው ደጋፊ እየጎረፈለት ነው።

ኦሕዴድ በተቃዋሚዎች ዘንድ ሳይቀር ተአማኒነት እንዲያገኝ ያደረገው በኦሮሚያ ሶማሊ ክልሎች ድንበር ነዋሪዎች ዘንድ በተደረገው ግጭት ላይ፣ የክልሉ መንግሥት ባሳየው ለክልሉ ነዋሪዎች ያደላ ተቆርቋሪነት ነው። በዚህ ላይ የሶማሊ ክልል መንግሥት ያንፀባረቀው ብስለት የጎደለው ምላሽ ግጭቱን በማባባስ፣ የኦሕዴድን ተቀባይነት ጨምሮታል። የሶማሊ ክልል ገዢ ፓርቲ (መንግሥት) የ2008ቱን ሕዝባዊ አመፅ ከመቃወም ጀምሮ፣ ያሳየው ዝንባሌ በሕወሓት ወዳጅነት አስፈርጆታል።
ስለዚህ ከሶማሊ መንግሥት ጋር የኦሮሚያ መንግሥት መጋጨቱ፣ ኦሕዴድ ሕወሓትን እንደደፈረ ተደርጎ ተተርጉሟል። በተለይ እኔ ራሴ ቢሾፍቱ ተገኝቼ ባየሁት የኢሬቻ በዓል ላይ እና ከዚያ በኋላ በተካሔዱ ተቃውሞዎች ላይ የክልሉ ፖሊስ አንድም እርምጃ አለመውሰዱ፣ ቀድሞም እነጃዋር “ገዳያችን አግኣዚ ነው” የሚሉትን ተአማኒ አድርጎታል። ለኦሕዴድም ግርማ አላብሶታል።

የኢሕአዴግ አባሎች እንቢታ ምን ፋይዳ አለው?

"የሕወሓት የበላይነት" በፌዴራል መንግሥቱ ብቻ ሳይሆን በኢሕአዴግ ውስጥም አለ። ይህ የሚጀምረው ከአመሠራረታቸው ነው። የኢሕአዴግ አባል ፓርቲዎች፣ በሕወሓት ፍላጎትና ርዕዮተዓለም ተጠርበው፣ ለሕወሓት በኦሮሚያ፣ አማራ እና ደቡብ ክልሎች ቅቡልነት ለማስገኘት የተፈጠሩ ቡድኖች ናቸው። ‘እነዚህ የግንባሩ አባላት የሚያደርጉት ‘መፈንቅለ ሕወሓት’ ተረኛ ጨቋኝ ከማምጣት ውጪ ምን ያመጣሉ?’ የሚል ጥያቄ መነሳቱ አይቀርም።

ማነው አሳሪ? ማነው ፈቺ?

አግባብ ያልሆኑ እስሮች፣ ያልተጠበቁ ፍቺዎች እና የማይታመኑ የፍቺ ክልከላዎች ደጋግመው ቢከሰቱም ሁሌ እንደ አዲስ የሚያወያዩን አጀንዳዎች ናቸው። ኦቦ በቀለ ገርባ የታሰሩት የኦሮሞ ሕዝብን ጥያቄ ያለ ፍርሐት ስላስተጋቡ ብቻ ነው። ይህን የምለው ለይስሙላ አይደለም፤ የፌዴራል ዐቃቤ ሕግ ያቀረበባቸውን ማስረጃ የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት፣ አራተኛ ወንጀል ችሎት ተገኝቼ አድምጬያለሁ። ችሎቱ ክሳቸውን ከሽብር ወደ 'በንግግር አመፅ ማነሳሳት' (የወንጀል ሕጉ አንቀፅ 257/ሀ) ዝቅ ሲያደርገው ዋስትና እንደሚያሰጣቸው ግልጽ ነበር። ችሎቱ በዋስትና ጉዳይ ውሳኔ ለመስጠት ከአንድ ቀጠሮ በላይ ሲወስድ አይቼ አላውቅም። እርሳቸውን ግን ደጋግሞ ቀጠሮ ሲሰጣቸው፣ ዳኞች ዋስትናውን መከልከልም ሆነ መፍቀድ የፈሩ ይመስል ነበር። በመጨረሻ የሞት ሞታቸውን ከለከሏቸው እና አረፉ። ይግባኝ ተባለ፣ የፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት በ30 ሺሕ ብር የስር ፍርድ ቤት የከለከለውን ፈቀደ። ቂሊንጦ እስረኛ ማቆያ ቤት እስረኛውን በመፍታት ፈንታ ደብዳቤው ላይ የተጻፈው ቁጥር አደናገረኝ በሚል ሰበብ ሁለት ቀን አሳደራቸው። በመሐል ፋና ሬዲዮ የኦቦ በቀለ ፍቺ በዐቃቤ ሕግ ይግባኝ ባይነት፣ በሰበር ሰሚ ችሎት ታገደ የሚል ዜና ይዞ ወጣ። Déjà vu. 

ሐምሌ ወር 2007፣ በእነዘላለም ወርቅአገኘሁ መዝገብ ሀብታሙ አያሌው፣ አብርሃ ደስታ፣ የሺዋስ አሰፋ፣ ዳንኤል ሺበሺ እና አብርሃም ሰለሞን ነጻ ከተባሉ በኋላ የተከሰተው ይሄንኑ ይመስል ነበር። ቤተሰቦቻቸው ሲፈቱ ለመቀበል ቂሊንጦ በር ላይ ሲመላለሱ፣ ማረሚያ ቤቱ ሰበብ ሲፈጥር አቆያቸው፤ በመሐል፣ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ፍቺያቸውን እንዳገደው ተሰማ። ከዚያ ጥቂት ቀናት ቀደም ብሎ በዞን ዘጠኝ ጉዳይ ከታሰሩት አምስቱ ድንገት ስማቸው ተጠርቶ ከቂሊንጦ እስረኛ ማቆያ ቤት ተጠርተው ውጡ ተብለው ነበር። ለቀሪዎቹም ሆነ ለወጪዎቹ በጣም አስደንጋጭ ገጠመኝ ነበር። ዐቃቤ ሕግ የነዚህን አምስቱን ክስ አንስቷል ተባለ። ከሁለት ሳምንት በኋላ ቀሪዎቻችን ፍርድ ቤት ቀረብን፣ ያኔ "ተከላከሉ ወይም በነጻ ተሰናበቱ" መባል ነበረብን። ቀጠሮ ተሰጠን፣ ተደገምን፣ 5 ጊዜ። ጥቅምት የሞት ሞታቸውን ቀሪዎቻችን ፈቱን። የነ ሀብታሙ ጉዳይ በጠበቃቸው ይግባኝ ባይነት ዓመት ያክል ተንዘላዝሎ፣ እነርሱም ተፈቱ። 

ማነው አሳሪ?

ለዚህ ጥያቄ እርግጠኛ መልስ ማግኘት ይከብዳል። ከልምድ ግን መገመት ይቻላል። እኔና ጓደኞቼ ማዕከላዊ በነበርንበት ጊዜ ማዕከላዊ የነበሩት (በቁጥጥር ሥር ያዋሉን) መርማሪ ፖሊሶች ስለኛ የሚያውቁት ጥቂት ነገር ነበር። ወረቀታቸውን እያገላበጡ ሲጠይቁን፣ የሆነ ከጀርባቸው ያለ ሰው እነዚህን ጥያቄዎች ጠይቋቸው ብሎ እንደላካቸው ያስታውቅባቸው ነበር። በሰጠናቸው መልሶች የረኩ መስለው ከሔዱ በኋላ፣ እሳት ለብሰው እሳት ጎርሰው ይመለሳሉ። መልሳችን የላኳቸውን ሰዎች አላረካም ማለት ነው። ይሔ ነገር ለኔ ያመላከተኝ ቢኖር ከኋላቸው አለቆቻቸው መኖራቸውን ሳይሆን፣ የአለቆቻቸውም አለቆች መኖራቸውን ነው። በኔ ግምት 'የመረጃ እና ደኅንነት ቢሮ' (ደኅንነቶች) ከሁሉም የሽብር ነክ እስሮች ጀርባ ናቸው። 

ጠበቆች አዲስ ክሶች በተመሠረቱ ቁጥር 'የሕግ ባለሙያ እንዴት እንዲህ ዓይነት ክስ ያዘጋጃል?' እያሉ ይገረማሉ። ዐቃቤ ሕጎች፣ ለችሎት 'ክሱን አላየሁትም አሁን ነው የደረሰኝ' ሲሉ ሰምቼ አውቃለሁ። የሚሰጡት ሰበብ 'ዐቃቤ ሕግ ተቋም ነው፤ አንዱ ያዘጋጀውን ክስ ሌላው ያስቀጥለዋል' የሚል ቢሆንም አያሳምነኝም። የሽብር ክሶቹን የሚጽፋቸው ረዥም እጅ ያለ ይመስለኛል - ይኸውም ሊሆን የሚችለው የደኅንነት መሥሪያ ቤቱ ብቻ ነው። 

የዳኞች መለማመድ

የሽብር ችሎትን መዳኘት ሕሊና ላለው የሚያሰቃይ ነገር ነው። አብዛኞቹ ተከሳሾች የአሰቃቂ ጥቃት ሰለባ ናቸው። ያንንም ሰሚ ባገኝ በሚል ተስፋ በችሎት ይተነፍሱታል። ክሱ ዝርክርክ ነው። ማስረጃዎቹ አይረቡም። ተከሳሾቹ በችሎቱ ነጻነት አያምኑም። ዳኞቹ በተለያዩ ጊዜዎች የተለያዩ ስሜቶችን ሲያስተናግዱ ይቆዩና ወደኋላ ላይ የተከሳሾቹን ሕመም መረዳት፣ ማባበል፣ ለውሳኔያቸው ረዥም ማብራሪያ መስጠት እና ፈራ ተባ እያሉ አንዳንድ እስረኞችን መፍታት ይጀምራሉ። ወዲያው ግን ይቀየራሉ።  የሽብር ችሎቶች ዳኞች በጣም ቶሎ፣ ቶሎ ከመቀያየራቸው የተነሳ አንዱ የጀመረውን ጉዳይ ሌላ የመጨረሱ ዕድል ሰፊ ነው። 

በገዢዎቻችን እና በዳኞች መካከል ያለውን ግንኙነት ከውጭ ምልከታ ለመመዘን ሞክሬያለሁ። በቀጥታ 'እከሌን ይሄን ያክል ፍረድበት፣ እከሌን ፍታው' የሚባሉ አይመስለኝም። ነገር ግን ዳኞቹ ሲሾሙ መጀመሪያ ለስርዓቱ ያላቸው ታማኝነት ጥያቄ ውስጥ መግባት የለበትም። አንዳንዶቹ ለገዢው ቡድን ጥብቅና ይሰማቸዋል። በዚያ ላይ ሹመቶች አሉ። በታማኝነታቸው ልክ ነው ቀደምቶቹ የተሾሙት።  በሌላ በኩል፣ በተለይ በሽብር ጉዳይ፣ ተከሳሾች የሚመሠረትባቸው የክስ አንቀፅ በራሱ መልዕክት ነው። አሳሪው ተከሳሹን ምን ያህል ማሰር እንደሚፈልግ በክሱ ያመለክታል። በዚያ ላይ የግል ፍርሐታቸው አለ፤ 'መንግሥት በዚህ የጠረጠረውን እኔ እንዴት ማስረጃ የለም ብዬ እፈታዋለሁ?' ከዚያም ውጪ ምናልባት በውስጥ ስብሰባቸው ላይ 'ጉዳዩ ሲሪዬስ ነው' ይባሉ ይሆናል። ለዚህም ይመስለኛል፣ ዳኞች ከእስረኞቹ ጋር ሲለማመዱ፣ ሐዘኔታ ሲሰማቸው፣ መተዋወቅ ጥርጣሬያቸውን እያጠፋ የመፍታት ድፍረታቸው ሲጨምር አስተዳደሩ የሚፐውዛቸው። አሁን ለምሳሌ የአራተኛው ወንጀል ችሎት ሦስቱም ዳኞቹ ከዚህ ወር ጀምሮ ተቀይረዋል። የ19ኛው ችሎት ዳኞችም በቅርቡ ተቀያይረዋል።

ከዚያ ውጪ ያለው ጫወታ በዐቃቤ ሕግ ሥም ነው። ሲያሻቸው ክሱን ያከብዱታል፤ ሲያሻቸው ያቀሉታል። ሲያሻቸው ክሱን ያቋርጡታል። ሲያሻቸው ምስክሮችን በማፈላለግ ሥም የችሎቱን መደመጥ (እስኞቹ ወኅኒ ተጥለው) ያራዝሙታል (ለዚህ ተባባሪያቸው ምስክሮቹን ማቅረብ ያለበት ፖሊስ ነው)። ሲያሻቸው ፍቺውን በይግባኝ ያሳግዱታል (ለዚህ ደግሞ ተባባሪዎቻቸው የማረሚያ ቤት አስተዳደሮች ናቸው)። 

ማረሚያ ቤቶች ውስጥ የፍቺ ወረቀት መጥቶለት እንዲቆይ የሚፈልጉት ሰው ላይ ሰበብ ይፈጥራሉ። ማረሚያ ቤቶች ውስጥ "ደኅንነት" የሚባሉ ሠራተኞች አሉ። የሥራ ድርሻቸው ምን እንደሆነ አይታወቅም፤ ግን ፈላጭ ቆራጭ ናቸው። እንደሚመስለኝ፣ ዐቃቤ ሕጎች ይግባኝ እንዲሉ (ደኅንነት መሥሪያ ቤቱ) ሲወስን፣ በቀጥታ ለማረሚያ ቤቶቹ የደኅንነት ሠራተኞች፣ እስረኞቹ በሰበብ እንዲቆዩ ትዕዛዝ ይሰጧቸዋል። በዚህ ግዜ ከላይ ፍርድ ቤት ጉዳዩ ይፈፀማል። ዐቃቤ ሕጎች ይህንን በራሳቸው አይፈፅሙትም ብዬ የምገምተው በምክንያት ነው። አብዛኛዎቹ ወጣቶች ናቸው። ካልታዘዙ በቀር በሥራው ላይ እስከ ይግባኝ ለመሔድ የተዘጋጀ ምንም የሥራ መነቃቃት አይታይባቸውም። እንዲሁ ሥራ አጥተው የገቡ ስልቹዎች ናቸው። ብዙውን ክስ አያውቁትም፤ እንዲያውም ችሎት ውስጥ ሲነበብ ከታዳሚው ጋር እየሰሙ የትየባ ስህተት ገጥሞ እንዲያርሙት ሲጠየቁ ግራ ይጋባሉ።

ታዲያ ማነው ፈቺ?

ድንገት ክሳቸው ተቋርጦ የተፈቱ ሰዎች፤ የሞት ፍርድ፣ የ22 ዓመት ፅኑ እስራት ተፈርዶባቸው በ6 ወይም በ3 ዓመታቸው የተፈቱ ሰዎች አሉ። ይቅርታ ጠይቀው ያልተፈቱ አሉ፤ ይቅርታ ጠይቀው የተፈቱ አሉ። ይቅርታ ሳይጠይቁ የተፈቱ አሉ። መታሰራቸውም አግባብ ስላልነበር፣ መፈታታቸው ብዙዎቻችንን ያስደስተናል። ግን ማነው የሚፈታቸው? በምን መመዘኛ?  የማረሚያ ቤቱ ሥልጣን፣ ከፍርድ ቤቱ ይለያል። ነገር ግን ፍርድ ቤት "የእስረኞችን መብት አትጣስ" ሲባል ጆሮ ዳባ ልበስ የሚለው እና ባለፈው ዓመት የአራተኛው ወንጀል ችሎት ዳኞች "እኛን አትሰሙንም" ብለው ያማረሩት ማረሚያ ቤት ሥልጣን አለው እንዳይባል፤ የለውም። በቀድሞ ታጋዮች የሚመራው ማረሚያ ቤት ለሽብር እስረኞች ከፍተኛ ጥላቻ አለው። ሥልጣን ቢኖረው ስንቶቹ የሙስና እስረኞች (ከቀድሞ ታጋዮችም አሉበት) ለአስተዳደሮቹ በሚሰጡት መደለያ ብዛት ቀዳሚው ተፈቺ ይሆኑ ነበር። ስለዚህ ፈቺ አሁንም የደኅንነት መሥሪያ ቤቱ ነው። መፈታትም የነጻነት፣ ወይም የእስር ዘመንን ማረጋገጫ ሳይሆን የፖለቲካ ጫወታ ነው። አንዳንዴ እየከፋፈሉ እያሰሩ፣ እየከፋፈሉ መፍታት። ሌላ ግዜ ስጋት የሆነውን አቆይቶ፣ ስጋት ያልሆነውን  በመፍታት መደለል። ሌላም፣ ሌላም…

ከዚህ ውጪ ያለው ግምት ብዙም አይስማማኝም። ምክንያቱም፣ አሳሪም የደኅንነቱ ቢሮ፣ ፈቺውም የደኅንነት ቢሮ።

የምርጫ ስርዓቱ መሻሻል ጉዳይ

ብዙ ሰው ችላ ብሎታል። የፖለቲካ ፓርቲዎቹ ግን "መደራደራቸውን" ቀጥለዋል። ከኢሕአዴግ ጋር እየተደራደሩ ያሉት ፓርቲዎች ምንም ሕዝባዊ ቅቡልነት/ውክልና የላቸውም ማለት ይቻላል። ለዚያ ነው "ድርድሩ" ጆሮ ያጣው። ዞሮ ዞሮ ኢሕአዴግ "ድርድሩን" ሲጠራ በተነሳበት ዓላማ ሊጠናቀቅ ተዳርሷል። የምርጫ ስርዓቱን ማሻሻል። ኢሕአዴግ ውጤቱን "በድርድር" የተገኘ ለማስመሰል ስለፈለገ እንጂ ቀድሞውንም ስርዓቱን ለማሻሻል ወስኗል። ለምን እና እንዴት?

፩) ቀዳሚ አሳላፊ (First Past The Post /FPTP) የተባለው የአሁኑ ስርዓት ድምፅ አባካኝ ነው። ነገሩን በምሳሌ ለማስረዳት የምርጫ 2002 የአዲስ አበባ ውጤትን እናመጣለን። በወቅቱ ከመረጡ የአዲስ አበባ ነዋሪዎች ውስጥ 54% ኢሕአዴግን መረጡ፣ 37% መድረክን መረጡ፣ 9% ሌሎች ተቃዋሚዎችን መረጡ። ነገር ግን ከአንድ ተቃዋሚ በስተቀር ፓርላማ ባለመግባቱ በጥቅሉ የ46% የአዲስ አበባ መራጮች ድምፅ ባክኖ ቀርቷል።

፪) ብዙ መራጭ ባላቸው የምርጫ ክልሎች ብዙ ድምፅ ያገኙ ተወዳዳሪዎች ሲወድቁ፣ ትንሽ መራጭ ባለባቸው የምርጫ ክልሎች ያሉ ተወዳዳሪዎች ባነሰ ድምፅ አልፈዋል። ለምሳሌ በዚያው የ2002 ምርጫ ወቅት በአንድ የምርጫ ክልል 42,555 ድምፅ ያገኙት የመድረክ ተወዳዳሪ አቶ ዑርጌሳ ዋኬኔ ፓርላማ አልገቡም፤ ነገር ግን በሌላ ምርጫ ክልል 12,753 ድምፅ ያገኙት የኢሕአዴግ ተወዳዳሪ ዶ/ር እልፍነሽ ኃይሌ ፓርላማ ገብተው ነበር።

፫) የምርጫ ስርዓቱ ተመጣጣኝ ውክልና (proportional representation /PR/) ቢሆን ኖሮ ለአዲስ አበባ ከተተዉት 23 የምክር ቤት ወንበሮች ውስጥ 12ቱ በኢሕአዴግ፣ 9ኙ በመድረክ እና ቀሪዎቹ ሁለቱ ለሌሎች ተቃዋሚዎች ይሔዱ ነበር። (በዚያው በ2002ቱ ምርጫ)

ይሔ ቅሬታ ሲነሳ ሰንብቶ ነበር። ኢሕአዴግ ግን ባለፉት ሁለት ምርጫዎች ወቅት ባገኘው ድምፅ መሠረት ስርዓቱ ተመጣጣኝ ውክልና ቢሆንም ኖሮ ማለፉ አይቀርም ነበር። ምክንያቱም፣

ሀ) ከምርጫ 97 ወዲህ መራጩ ሕዝብ በምርጫው ስርዓት ዴሞክራሲያዊነት ተስፋ ቆርጧል። ለመምረጥ የሚሔዱትም ወይ የቀበሌ ባለሥልጣናትን የሚፈሩ ተቃዋሚዎች፣ ወይም የኢሕአዴግ ደጋፊዎች፣ ወይም ጥቂት በምርጫ ፖለቲካ መቁረጥ ያቃታቸው መራጮች ብቻ ናቸው።

ለ) ኢሕአዴግ ምርጫው አንድ ዓመት ሲቀረው ገለልተኛ ሚዲያዎችን ከበፊቱ የበለጠ በማፈን ወይም በማገድ፣ ጋዜጠኞች እና ፖለቲከኞችን በማሰር፣ የተቃዋሚ ፓርቲዎችን በመሰንጠቅ እና የመንግሥት ሚድያዎችን እና የመንግሥት ተቋማትን ለቅስቀሳ በመጠቀም ራሱን ብቸኛ ተወዳዳሪ አድርጎ ያቀርባል።

ሐ) ኢሕአዴግ ለታይታ ያክል ተቃዋሚ የፓርላማ አባል እንዲኖረው ቢፈልግም፣ በየምርጫ ክልሎች የሚያሠማራቸው ካድሬዎች በሙሉ በኋላ ላይ ላለመገምገም ሲሉ በራሳቸውን የምርጫ ክልል ኢሕአዴግን አሸናፊ ለማድረግ የትም ፍጪው ዱቄቱን አምጪው ዘዴ ተጠቅመው ያሸንፋሉ። 100% ውጤት የተገኘው በነዚህ ተንኮሎች እና ዘዴዎች ነው።

ስለዚህ (ሐ) ላይ የተጠቀሰው ችግር ሳይፈጠር (ካድሬዎቹ አሉታዊ ግምገማ ሳይቀርብባቸው) ተቃዋሚ ፓርላማ የማስገቢያው መንገድ የ"ተመጣጣኝ ውክልና" በመጠቀም መሆኑን ኢሕአዴግ ተረድቷል። ነገር ግን ደግሞ ድንገት የምርጫ 97 ዓይነት ነገር ተከስቶ በቀላል የተቃዋሚዎች ዳግማዊ መነቃቃት በተመጣጣኝ ውክልና የሚገኘው ውጤት የተቃዋሚዎቹን ድምፅ ድምር ከኢሕአዴግ ሊያስበልጠው እንደሚችል ያውቃል። ለዚህ ነው "ቅይጥ ትይዩ" (Mixed-Parallel) የሚባል የስርዓት ማሻሻያ ይዞ የመጣው።

በጣም የሚያሳዝነው ተቃዋሚዎች "ቅይጥ ትይዩ" የተባለው የምርጫ ስርዓት ምን ዓይነት እንደሆነ አለማወቃቸው ብቻ ሳይሆን፣ ኢሕአዴግ እንዲያስረዳቸው መጠየቃቸውም ጭምር ነው።

በተመጣጣኝ ውክልና ስርዓት ከግል ተወዳዳሪዎች ውጪ ፓርቲዎችን ወክለው የሚቀርቡ ግለሰቦች አይኖሩም። ፓርቲዎቹ ባገኙት ውጤት ልክ ነው ለወንበሮቹ ሰው የሚመድቡት። ቅይጥ ትይዩ የተባለው ስርዓት የተወሰኑ ወንበሮች በቅድሚያ አላፊ ስርዓት፣ የተወሰኑ ወንበሮች ደግሞ በተመጣጣኝ ውክልና የሚገኝበት እና ሁለቱንም የምርጫ ስርዓቶች ጎን ለጎን ማስኬድ የሚቻልበት ስርዓት ነው። ይህ የምርጫ ስርዓት አንድ ፓርቲ ለረዥም ዓመታት የገዛባቸው አገሮች የተከተሉት ስርዓት ነው። በተለይ የምርጫ ክልሎቹን በደጋፊዎቹ አሰፋፈር ማወቀር (gerrymandering) የቻለ ፓርቲ ዘላለም አሸናፊ  የሚሆንበት ስርዓት ነው።

ተቃዋሚዎቹ ስለተጠቆመው የምርጫ ስርዓት ኢሕአዴግ ካብራራላቸው በኋላ ነው "መደራደራቸውን" የቀጠሉት። አሁን 11 ፓርቲዎችን ያቀፈው ቡድን 60:40 (ማለትም 60% ቀዳሚ የሚያልፍበት፣ 40% ተመጣጣኝ ውክልና) እንዲሆን "የመደራደሪያ" ምጥጥን በማቅረብ "ቅይጥ ትይዩ" ስርዓትን ተቀብለዋል።

በበኩሌ፣ ትክክለኛው "ሕዝባዊ ስርዓት" የሚለካው በምርጫው ውጤት ሳይሆን በምርጫዎች መካከል ባለው ሕዝባዊ ተሳትፎ ነው ብዬ ነው የማምነው። ይህ ደግሞ ያለ ሲቪል ማኅበራት፣ ያለ ገለልተኛ ብዙኃን መገናኛና ለሕዝብ ወገንተኛ የሆኑ ተቋማት በሌሉበት ይሳካል ብዬ አላምንም። ሆኖም፣ የምርጫ ስርዓቱም ቀላል ቁም ነገር ነው ብዬ አላስብም። ስለዚህ፣ ለእንደኛ ዓይነቱ አገር ድምፅ አባካኙ ቀድሞ አላፊ ስርዓት አዋጭ ነው ብዬ አላምንም። የተሻለው ተመጣጣኝ ውክልና ነበር። ይህ ግን ቀድሞም የይስሙላ በተባለው ድርድር፣ በፓርቲዎች አላዋቂነት ሳቢያ የማይሆን ሆኗል። ኢሕአዴግ በራሱ ፍላጎት የጀመረውን ድርድር እንደፍላጎቱ እየጨረሰው ነው።

የባንዲራ ማኒፌስቶ!

ልጅ እያለን፣ ታላላቆቻችን እኛን እርስበርስ እያደባደቡ ሲዝናኑብን እንዲህ ያደርጉ ነበር። ምራቃቸውን መሬት ላይ ሁለት ቦታ ላይ እንትፍ እንትፍ ይሉና፣ "ይቺኛዋ ያንተ እናት፣ ያቺኛዋ ደግሞ ያንተ እናት ናት" ይሉናል። ከዚያም "ማነው የማንን እናት የሚረግጠው?" ሲሉ፣ አንዱ ቀድሞ የሌላኛውን "እናት" (በትፋት የራሰውን አፈር) ከረገጠ ድብድቡ ይጀመራል። የተተፋበትን አፈር የረገጠውን ልጅ ዝም ማለት፣ እናትን አስረግጦ ዝም እንደማለት ነበር የሚቆጠረው። የውርደት፣ የሽንፈት ስሜት አለው። በልጅነት ዐሳባችን የእናታችንን ትዕምርታዊ መገለጫ ማስደፈር እናታችንን ከማስደፈር ዕኩል ስለሚሰማን ወትሮ ከማንደፍረው ሰው ጋር ሳይቀር እንጋጫለን።

የባንዲራ ትዕምርትም እንደዚሁ ነው። ሰንደቅ ዓላማ የአገርና የአገራዊ ፖለቲካ አስተሳሰብ ትዕምርት (‘ሲምቦል’) ነው። ሁለት አገራት ወደጠብ ሲገቡ በሕዝባዊ ተቃውሞ ሰልፎች ላይ ባንዲራ ማቃጠል፣ በፊት በፊት ፋሽን ነበር። አሁንም ድረስ ባንዲራ የማቃጠል ተቃውሞ አለ።

የባንዲራ ትዕምርታዊነት ሰፊ በመሆኑ ቬክሲሎሎጂ የሚል የጥናት ዘርፍ ተቋቁሞለታል። በባንዲራ መከባበርም፣ መናናቅም ይገለጻል። ሕዝባዊ ሐዘን ይገለጽበታል። ደስታ ይበሰርበታል። የአገር ፍቅር ልክ ይመዘንበታል።

“ከብሔራዊ የሰንደቅ ዓላማ ቀን” ባሻገር!

አቶ መለስ "ባንዲራ ጨርቅ ነው” ብለው ሲናገሩ የሳቱት ጉዳይ ይህንን ትዕምርታዊ ውክልናውን ነው። በርግጥ ይህንን አሉ በተባለበት ወቅት አገሪቱ ከአንድ ይፋዊ ሰንደቅ ዓላማ ወደ በርካታ ባንዲራዎች እየተሸጋገረች ስለነበር፣ "ባንዲራ ጨርቅ" ብቻ ከሆነ ያንን ሁሉ ለውጥ ለምን ማድረግ እንዳስፈለጋቸው መጠየቅ ነበረባቸው። አቶ መለስ ይህንን ብዙ ሕዝብ የሚያስከፋ ‘የአፍ ወለምታ’ የባንዲራ ቀን እንዲከበር በማድረግ ነው ለማረም የሞከሩት። የመጀመሪያውን ክብረ በዓልም ራሳቸው ባንዲራ እየሰቀሉ ነው ያስጀመሩት። ነገር ግን ንግግራቸው እስከዛሬም በአሉታዊ ሚና ይጠቀስባቸዋል።

ይህ በእንዲህ እያለ - ባንዲራ በኢትዮጵያ፣ በፊት በፊት የአንድነት መገለጫ፣ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ የፖለቲካ አመለካከት ልዩነት ማንፀባረቂያ (ማኒፌስቶ) ሆኗል። በኢትዮጵያውያን የሚውለበለቡት የባንዲራዎች ብዛት የፖለቲካ አመለካከታችንን ያክላል። ልሙጡ አረንጓዴ፣ ቢጫ እና ቀይ እንዲሁም ባለኮከቡ። አልፎ አልፎ ባለ ‘ሞኣ አንበሳውም’ አለ። የገዳው ጥቁር፣ ቀይና ነጭ፣ እንዲሁም የኦሮሚያ ክልሉ ጥቁር፣ ነጭና እና ቀይ (መሐሉ ላይ ዛፍ)። የኦነጉም ባንዲራ አለ። እነዚህ አነታራኪዎቹ ናቸው።

በኢትዮጵያ በ2003 የተሻሻለው የብሔራዊ ሰንደቅ ዓላማ አዋጅ ከወጣ ወዲህ (ሌሎቹ ባይጠቀሱም) ቢያንስ ‘ኮከብ የሌለውን’ ባንዲራ ማውለብለብ ተከልክሏል (ለብሶ መታየትን ግን የሚከለክል ሕግ አላየሁም። ቢሆንም አገር ውስጥ ከላይ የጠቀስኳቸውን ባንዲራዎች ይዞ ወይም ለብሶ መገኘት ለቅጣት ወይም እንግልት ይዳርጋል።) ነገር ግን በዳያስፖራ  የተቃውሞ ሰልፎች ላይ እንደየሰልፉ ዓይነት - በተለይ ሁለቱ (‘የኦነግ’ የሚባለውና ልሙጡ አረንጓዴ ቢጫ ቀይ) ባንዲራዎች የማይቀሩ ናቸው። አሁን አሁን፣ በተለይ የኦሮሚያና የአማራ ክልል መንግሥታት ከሕወሓት ጋር ትከሻ መለካካት ጀምረዋል ከተባለ በኋላ ሕዝባዊ ሠልፎች ላይ ሕጋዊ ዕውቅና የሌላቸውን ባንዲራዎችን ማውለብለብ እዚህም ተለምዷል።

እንደምን በአንድ ባንዲራ እንኳ መስማማት ተሳነን?

የአማራ ብሔርተኝነት እንቆቅልሽ (የመቋጫ መጣጥፍ)

"የአማራ ሥነ ልቦና" በሚል ርዕስ ቀደም ሲል የጻፍከት አጭር የእንግሊዝኛ መጣጥፍ ብዙ ጥያቄዎችን አጭሯል። የጽሑፉ ዋነኛ ዓላማ ስለአማርኛ ቋንቋ ዕድሜ፣ ወይም ስለአማራ ሕዝብ ኅልውና ባይሆንም፣ ብዙዎቹ አንባቢዎች ግን የተረዱት በዚያ መንገድ ነበር። ወሳኙ ቁም ነገር እኔ የጻፍኩበት ዓላማ ሳይሆን አንባቢ ጋር ሲደርስ የሰጠው ስሜት ስለሆነ ይህንን ጽሑፍ አስከትያለሁ።

በመሠረቱ፣ ከዚህ በፊት በተለያዩ አጋጣሚዎች እንደገለጽኩት፣ እኔ የምፈልገው ዘውግ-ዘለል የዜግነት ብሔርተኝነት (civic nationalism) ነው፡፡ ይህን ስል ግን የዘውግ ብሔርተኝነትን እና በዘውግ መደራጀትን እቃወማለሁ ማለቴ አይደለም፤ በዘውግ ላይ የተመሠረቱ ጥያቄዎች እስካሉ ድረስ ያንን በመከልከል ማስቆም ይቻላል ብዬ አላምንም፡፡ ነገር ግን የተለያዩ የዘውግ ቡድኖችን እና ፍላጎቶቻቸውን አቻችሎ በአንድ ለማኖር የዜግነት ብሔርተኝነት ማበበ አለበት ባይ ነኝ፡፡ ይሁን እንጂ ብዙዎቹ የፖለቲካ ድርጅቶች በዘውግ ስለተዋቀሩ እና የመንግሥታዊ አደረጃጀቱም ይህንን (ለዜግነት መብቶች በርዕዮተዓለም መደራጀት) ምቹ ሁኔታ ስላልፈጠረለት አገሪቷ የፉክክር ቤት ሆናለች። ስለሆነም፣ ይሔ እና መሰል ጽሑፎች፣ በአገራችን የተንሰራፋው በአሁኑ ወቅት የበለጠ ተቀባይነት ያለው የዘውግ ብሔርተኝነቱ አካሔድ ቢያንስ ወደፊት ወደ ዜግነት ብሔርተኝነትን እንዲያድርግ የማደርገው ጥረት አካል እንደሆነ ይታወቅልኝ።

አሁንም ከዚህ በፊት "የተጣመመ የብሔርተኝነት ቅርንጫፍ" በሚል የኦሮሞ ብሔርተኝነት አራማጆች ላይ አስተዋልኩት ብዬ የጠቃቀስኩት የጠራ ዘር እና የዘር ሐረግ በመቁጠር ላይ የተመሠረተ ብሔርተኝነት አዝማሚያ “ገና አፍላ ነው” በሚባለው የአማራ ብሔርተኝነት ላይም በጉልህ ያስተዋልኩ መሆኑ የጽሑፌ ዋና መነሻ ነው፡፡ የጠራ ዘር ፍለጋ እና የዘር ቆጠራ ፍልስፍና፣ ዘውግ ወይም ብሔርተኝነት ማኅበራዊ ሥሪት መሆኑን ክዶ በደም የሚወረስ ከማስመሰሉም በተጨማሪ፣ መሠረታዊ መብቶችን ለመጣስ ሰበብ ሆኖ ሊመጣ ይችላል።

ዶ/ር አድማሱ ከበደ ‹የአማራ ብሔርተኝነት ከተለመደው የብሔርተኝነት ንቅናቄ የተለየ መንስዔ ይዞ ነው የተነሳው› በማለት ሲተነትኑ፣ ‹ከአማራ ብሔራዊ መነቃቃት አስቀድመው ብሔራዊ መነቃቃት ያገኙት ሌሎች የኢትዮጵያ የዘውግ ቡድኖች እንደሌላ ስለቆጠሩት (othering) የተፈጠረ ብሔርተኝነት ነው› ብለው ጽፈዋል::

በዚህ ግንዛቤ በታሪክ አማራ ማነው? አማርኛስ የማነው? እና የአማርኛ የዝግታ ዕድገት ዛሬ አማራ ስለምንለው ሕዝብ ‹ሌላነት› የሚነግረን ነገር አለ? የሚሉትን እና የመሳሰሉትን ጥያቄዎች በማንሳትና መልስ በመፈለግ የአማራ ብሔራዊ (የዘውግ ማንነት) መሠረቶች ምንነት ላይ መላምት አሳልፋለሁ። ይህም የአማራ ብሔርተኝነት ከዜግነት ብሔርተኝነት ጋር በመርሕ የማይጋጭ እንዲሆን በሚደረገው ጥረት ውስጥ የውይይት ዕድል በመስጠት አስተዋፅዖ እንደሚያበረክት እምነት አለኝ።

የአራማጅነት ሀሁ…

‘አክቲቪዝም’ በአማርኛ ቁርጥ ትርጉም አልተገኘለትም። እንዲሁ በየዐውዱ "የለውጥ አራማጅነት"፣ "የመብቶች አቀንቃኝነት"፣ ወዘተ… ነው የሚባለው። የእንግሊዝኛ ቃሉን ግርድፍ ትርጉም ከወሰድን "ንቁ ተሳታፊ" ከሚለው የሰፋ ትርጉም የለውም። በኢትዮጵያ ቃሉ በተደጋጋሚ መደመጥ የጀመረውና ራሳቸውን ‘አክቲቪስት’ ብለው የሚጠሩ ሰዎች የተከሰቱት ከማኅበራዊ ሚዲያ ተጠቃሚዎች ማደግ ጋር ተያይዞ ነው። በተለምዶ፣ ቃሉ በጥቅሉ ፖለቲካዊ ተሳትፎ የሚያደርጉ እና የሚወክሉት ድርጅት የሌላቸውን ግለሰቦች በሙሉ ለመግለጽ እየዋለ ነው። እዚህ ጽሑፍ ላይ የምጠቀምበት ገላጭ ሆኖ ያገኘሁትን "አራማጅነት" የሚለውን ቃል ነው።

አራማጅነት ምንድን ነው? 

አራማጅነት ማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊ እና/ወይም አካባቢያዊ ለውጦችን ለማምጣት የሚደረግ እንቅስቃሴ ነው። አራማጅነት የአጭር ግዜ ፕሮጀክት ወይም ዘላቂ ንቅናቄ ሊሆን ይችላል። አንድ ጉዳይ ላይ ብቻ ያተኮረ ወይም ብዙ ጉዳዮችን ያቀፈም ሊሆን ይችላል። አራማጅነት በብዙኃኑ ተቀባይነት ያለውን አንድ ጉዳይ በመንግሥት ተቀባይነት እንዲያገኝ፤ ወይም በመንግሥት ዕውቅና ያለውን ጉዳይ በብዙኃኑም ተቀባይነት እንዲያገኝ፤ ወይም በብዙኃኑም፣ በመንግሥትም ተቀባይነት እና ዕውቅና የሌለውን ጉዳይ በሁለቱም ተቀባይነት እና ዕውቅና እንዲያገኝ ለማድረግ ሊሆን ይችላል። አራማጅነት በብዛት ከተገለሉ ሕዳጣን ወይም ከተጨቆኑ ብዙኃን መሐል በወጡ አራማጆች የሚደረግ የመብት/የጥበቃ ንቅናቄ ነው።

የአራማጅነት ስኬት እንደመነሻው ነው የሚለካው። አንዳንዴ የተነሳውን ሐሳብ የተደራጁ ሲቪል ማኅበረሰቦች ወይም የፖለቲካ ማኅበሮች አጀንዳዬ ብለው ሲይዙት ከአራማጆች እጅ ሊወጣ ይችላል። ሌላ ግዜ ደግሞ የተጠየቀውን መብት/ጥበቃ የሚያጎናፅፍ አዋጅ ሲወጣ ሊቆም ይችላል። አንዳንዴ ደግሞ የወጣው አዋጅ እና መመሪያ አፈፃፀምን እየተከታተለ፣ የተፈለገው ማኅበራዊ የግንዛቤ ለውጥ እስኪመጣ ሊቀጥል ይችላል። እንዲሁም ቀድሞ የወጣ አዋጅ ወይም የተዘረጋ ስርዓት እስኪሻር ወይም በሌላ እስኪተካ የሚደረግ አራማጅነትም አለ። በተግባር ደረጃ የማድረግ ወይም ያለማድረግ (ሌሎችንም እንዲያደርግ ወይም እንፋያደርጉ የማግባበት) ንቅናቄ ነው።

አራማጅነት የዓለማችን ዘመናዊ ባሕል ሆኗል ማለት ይቻላል። ቃሉ በዚህ ፖለቲካዊ ይዘቱ ከተመዘገበ የመቶ ዓመት ያክል ዕድሜ ይሆነዋል። ከጊዜ ግዜ እያደገ መጥቶ ዛሬ የበይነመረብ (ኢንተርኔት) ዘመን ላይ የእያንዳንዱን ጓዳ የሚያንኳኳበት ዕድል አግኝቷል።

አራማጆች ለጋዜጦች በመጻፍ፣ በራሪ ወረቀቶችን በመበተን፣ ፊርማዎችን በማሰባሰብ፣ የአዳራሽ ስብሰባዎችን እና ንግግሮችን በማካሔድ፣ በኪነ (ሥነ) ጥበብ ሥራዎች በመግለጽ፣ ብዙኃንን ያሳተፈ የእግር መንገድ ዘመቻ በማድረግ፣ ለቀናት ያክል ድንኳን በመደኮን፣ በሰላማዊ ሰልፎች፣ በአድማዎች፣ በማዕቀቦች፣ ያልተፈለገውን ተግባር (ወይም ሌላ አትኩሮትን የሚስብ) የለት ተለት ተግባርን በማስተጓጎል፣ ወዘተ… የሚዲያ፣ የኢኮኖሚ፣ የባሕል፣ የፖለቲካ፣ የአካባቢያዊ እና ሌሎችም ተፅዕኖዎችን በመፍጠር ጉዳዩ መጀመሪያ ትኩረት እንዲስብ፣ ቀጥሎ ወደ ተግባራዊ ለውጥ ጉዞ እንዲጀመር የሚያስገድዱ ንቅናቄዎችን ይፈጥራሉ።

የኢትዮጵያውያን አራማጆች የተለመዱ ስህተቶች

በአገራችን አራማጅነት ከሆነው ይልቅ ያልሆነው ነው እንደአራማጅነት የሚቆጠረው ማለት ይቻላል። ለዚህ ምክንያት ሊሆን የሚችሉት የዳበረ የፖለቲካ ባሕል አለመኖሩ፣ የሲቪል ማኅበራት ቁጥር እና ተዳራሽነት ውሱን መሆኑ፣ የሐሳብ ነጻነት አለመከበሩ እና የመሳሰሉት ናቸው። የሚከተሉት ነጥቦች ዋና ዋናዎቹን ችግሮች ነቅሰው ያወጣሉ ብዬ እገምታለሁ።

How Much Do You Know About (mis)use of Ethiopia’s Anti-terrorism Proclamation?

Many often fail to imagine the subjective consequences of public actions. Here I want you to imagine personal crises with the numbers I will follow.

As a living victim of (mis)use of the Anti-terrorism Proclamation (ATP) in Ethiopia, I face a heartbreaking judgement oftentimes from ordinary citizens who knew that I was once charged of the ATP. They say, "you must have been involved in ‘something’ that got you suspected of terrorism". I find it difficult to explain how the ATP became a tool to stifle dissent in the country. This, however, is not my personal problem, it is a challenge of many others; nor it is the only problem, there are a lot of sufferings it caused. Once someone is charged of Ethiopia’s ATP, her/his life will turn upside down. It is mostly difficult for ex-suspect/convict of the infamous ATP to get one’s job back nor to find a new one; the blank space in one’s CV sounds to employers like “don’t give them the job, otherwise you will draw government spies’ attention towards your company”. Past suspects/convicts of ATP will remain ‘usual suspect’ anytime anti-government protests erupt. 

How many people were prosecuted of the ATP in Ethiopia? How many fled the country in fear of persecution? How many families suffered the consequences? A lot of individual stories have been reported about the ATP and its (mis)use but no significant research has been conducted uncovering the entire (mis)application of it. Who are the main targets of the ATP? How many people have so far suffered direct consequence of this – apparently – abusive Proclamation?

They say "when life gives you lemons, make lemonade"; one of my co-defendants in the ATP charges pressed against us, Zelalem Kibret, used his experience in jail to study the (mis)use of the Proclamation and developed a research on the topic as a visiting scholar in New York university, later.

Zelalem explored the [mis]application of Ethiopia’s ATP under 123 cases which involved more than 985 defendants in a research titled as “The Terrorism of ‘Counterterrorism’: The Use and Abuse of Anti-Terrorism Law, the Case of Ethiopia”. Zelalem begins by explaining the global definition gap to the term “terrorism” which gave the chance for States fill it in a definition they like; which, evidently, is helpful for their manipulation. This reminds me of Abraha Desta, the current chairman of an opposition political party named Arena Tigray and was ex-defendant of a terrorism charge in Ethiopia. When he was asked if he pleaded guilty or not by the Federal High Court, he responded by defining the term terrorism in a very simplest and clear way. He said, “terrorism is harassing civilians to meet a political goal” and continued by saying, “accordingly, it is only the government in Ethiopia itself that is terrorizing civilians for control of political power, I’m not.” I needed to recall this definition of Abraha here because I want to tell readers of this note in advance that the objective of the writing (and reference of the study) isn’t condemning counter terrorism movement but the abuse in the name of it.

You Might “unknowingly” Become a Terrorist

Zelalem explores the cases at his hand and explains that "the ATP mainly raises rabble on two core notions, an overbroad substantive conception of terrorism and an overblown executive power camouflaged as enabling legal procedures." Starting from the definition part, ATP defined “terrorism acts” without mentioning what “terrorism” is. The definition of “terrorism acts” in Ethiopia included “criminalization of the broadly listed acts like, rendering support to terrorism—knowingly or unknowingly—publications that rendered support to groups designated as terrorists—knowingly or unknowingly—individuals who knowingly and unknowingly omits to cooperation with the state in its effort of countering terrorism, and other unqualified and vaguely provided acts.”

Moreover, “the law stipulates overextended executive powers to the police, the intelligence and the public prosecutor is also a further criticism on the substance of the ATP.” This, added to the fact that all the security, intelligence and public prosecutor apparatuses of Ethiopia being entirely controlled in a single political group, made the result very abusive to all kinds of dissenting voices and movements.

ኢትዮጵያ ያለ«ኢትዮጵያዊነት» ልትኖር አትችልምን?

በአዲስ አበባና ዙሪያዋ በጣም ተወዳጁ ኤፍኤም ሬዲዮ ሸገር ነው ቢባል የሚያጣላን አይመስለኝም። ሸገር መፈክሩ "ኢትዮጵያ ለዘላለም ትኑር" የሚል ነው፡፡ አሁን ደግሞ ፖለቲከኞችም ይህንኑ መፈክር የንግግራቸው ማሳረጊያ ዓረፍተ ነገር እያደረጉት ነው። ሰማያዊ ፓርቲ ከመግለጫዎቹ ግርጌ “ኢትዮጵያ ለዘላለም በክብር ትኑር” የሚል ዓረፍተ ነገር ያስቀምጣል። አዲሱ በእነሰይፉ ፋንታሁን እና ሠራዊት ፍቅሬ… የተከፈተው ኢትዮ ኤፍኤም ሬዲዮ "ፈጣሪ ኢትዮጵያን ይባርክ" የሚል መፈክር ይዞ መጥቷል። በቅርብ ጌዜ ከተከፈቱት የቴሌቪዥን ጣቢያዎች አንዱ - ጄቲቪ - መፈክሩ "ኢትዮጵያዊነት መልካምነት" የሚል ነው። "ኢትዮጵያ" የተሰኘው የቴዲ አፍሮ ዘፈን የአገር ውስጥ ሽያጭ ሪከርድ ሰብሯል። የሐበሻ ቢራ ማስታወቂያ ‘ኢትዮጵያዊነት’ የሚለውን ቃል ማዕከል ያደረገ እና ስለኢትዮጵያ ‘ገናና ታሪክ’ የሚያወሳ ዓይነት ነው። ሐበሻ ቢራ ገና ከመተዋወቁ ገበያው ደርቶለት የነበረውን ዋልያ ተቀናቅኖ ወጣ። ገበያው ከማስታወቂያው ነው ብለው ይመስላል፣ ሌሎቹም ቢራዎች ተቀራራቢ ይዘት ያላቸው ማስታወቂያዎችን ይዘው ብቅ-ብቅ ማለት ጀመረዋል። የቴሌቪዥን ትዕይንቶች፣ የግጥም ምሽቶች፣ ሌሎችም የጥበብ ሥራዎች ከመቼውም ግዜ በላይ ‘ኢትዮጵያዊነት’ን እያንቆለጳጰሱ ነው። በምላሹም ቀላል የማይባል ጭብጨባ ይቀበላሉ።

እነዚህ ሁሉ በተለምዶ "ኢትዮጵያዊነት" የሚባለው የአንድነት ኃይሉ ፖለቲካዊ ንቅናቄ ማኅበራዊ መገለጫዎች ይመስላሉ። ነገር ግን እነዚህ ይፋዊ መፈክሮች “ንቅናቄው እያደገ መምጣቱን ያረጋግጣሉ ወይስ፣ የዘውግ ፖለቲካ ንቅናቄ እና ዕድገት ድንጋጤ የፈጠረው ግብረ መልስ ይሆን?” የሚለውን ጥያቄ ማንሳት አስፈላጊ ነው። የዚህ ጽሑፍ ዓላማ ለዚህ ጥያቄ የግሌን መልስ በመስጠት ብቻ አይወሰንም፡፡ ይልቁንም፣ “ለኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያዊነት ተቆርቋሪ ነን የምንለው ሰዎች እውን ለሁሉም ኢትዮጵያውያን ስሜት እና ፍላጎት ታማኝ ነን ወይ?” የሚለውንም ጥያቄ እግረ መንገዴን አንስቼ ለውይይት ክፍት ማድረግ ነው፡፡

ግን፣ ግን ‘ኢትዮጵያዊነት’ ራሱ ምንድን ነው? 

“ኢትዮጵያ ለዘላለም ትኑር” ከሚለው መፈክር የምንረዳው ነገር ቢኖር ‘ኢትዮጵያዊነት’ መሠረቱ ኢትዮጵያ እንደ አንድ አገረ መንግሥት መቀጠል አለባት የሚለውን ቁምነገር ያነገበ መሆኑን ብቻ ነው፡፡ “እንዴት?” ለሚለው ጥያቄ ግን አንድ ወጥ መልስ ያለው አይመስልም፡፡

‘ኢትዮጵያዊነት’ ከሚለው ቃል በፊት ‘ኢትዮጵያኒዝም’ የሚለው የእንግሊዝኛ ዕኩያው-መሳይ በጥቅም ላይ ውሎ ነበር። የእኛው ‘ኢትዮጵያዊነት’ እና የአፈ እንግሊዞቹ ‘ኢትዮጵያኒዝም’ ግን ለየቅል ናቸው። ‘ኢትዮጵያኒዝም’ የተባለው ንቅናቄ የተጀመረው በ1880ዎቹ ነው። መጽሐፍ ቅዱስ ላይ ‘ኢትዮጵያ’ የሚለው መጠቀሱ፣ እና ኢትዮጵያ ውስጥ ቄሱም፣ ምዕመኑም ጥቁር መሆኑ ነበር መነሻቸው። በወቅቱ ክርስትና የነጩ ዓለም ጭቆና መሣሪያ ስለነበር ቄስ መሆን የሚችለው ነጭ እንጂ ጥቁር አልነበረም። ጥቁሮች ለመብታቸው መቆም ሲጀምሩ፣ ከፊሉ ክርስትናቸውን በእስልምና ሲተኩ፣ ከፊሎቹ ደግሞ ‘ኢትዮጵያኒዝም’ የሚል ንቅናቄ ፈጥረው፣ ጥቁር የሚሰብክበት ‘የኢትዮጵያ’ የተባሉ ቤተ ክርስትያኖችን አቋቋሙ። ከዚያም የአድዋ ድል መከተሉ ለጥቁሮቹ ንቅናቄ ኃይል ስለሰጠው ከምዕራብ አገራት (በተለይም ከአሜሪካ) ወደ አፍሪካ፣ ከሰሀራ በታች ያሉ አገራት ኢትዮጵያኒዝም ተስፋፍቶና ተሟሙቆ በአፓርታይድ ጊዜ በደቡብ አፍሪካ ውስጥ ብቻ 37ሺሕ ገደማ ‘ኢትዮጲያኒስት’ ቤተ ክርስቲያኖች ተፈጥረው ነበር።

መጽሐፍ የሚወጣው፣ የተዋነይ ዘ ጎንጅ 5 መሥመር ቅኔ

ጎንጅ ቅኔ ያጠናበት ደብር ሥም ነው። ደብረ ጥበብ ጎንጅ ቅዱስ ቴዎድሮስ ገዳም። ተዋነይ የባለቅኔው ሥም ነው። (የግዕዝ ትርጉሙ "ዋናተኛ" ማለት ነው።) ሊቁ ተዋነይ የልኅቀቱን ያክል እምብዛም አይወራለትም፤ ነገር ግን በዘመኑ ወደር የሌለው ልኂቅ ስለመሆኑ ሥራው ይናገራል። የሕይወት ተፈራ "Mine to Win" የተሰኘ ድርሰት መቼቱን በዐፄ ዮሓንስ ንግሥና ዘመን፣ በጎጃም/ጎንደር የቅኔ መማሪያ ደብሮች ያደረገ ልብወለድ ነው። ልቦለዱ የቅኔ ትምህርት ስርዓትን ያስተዋውቀናል፤ በበኩሌ የቅኔ ትምህርትን እና የቅኔ ሊቃውንት ታላቅነት ቀድሞ ከነበረኝ ግንዛቤ የበለጠ እንዲሆን አድርጎኛል። በተለይ የተዋነይ ዘ ጎንጅ (በውኑ ዓለም የነበረ ባለቅኔ) ተከታይዋ አምስት መሥመር ቅኔ መጽሐፍ የሚወጣት እንደሆነች ልቦለዱ አሳሰበኝ። ወይም በአጭሩ ብዙ ምዕራባውያን ስንት መጽሐፍ የጻፉለት ፍልስፍናን በአምስት መሥመር ይዟል። የቅኔው ትርጓሜ የመጽሐፍ ቅዱስን እና የመጽሐፍ ቅዱሱን ፈጣሪ ኅልውና ይሞግታል።

“የአምን ወይገኒ
ኵሉ ዓለም በዘፈጠረ ለሊሁ
ብዙኃን እንዘ ይገንዩ ይስግዱ ቅድሜሁ
ለነጽሮ ዝኒ ነገር እሥራኤል ከመይፍርሑ
ሙሴ ፈጠረ ፈጣሪሁ
ወ ፈጣሪ ፈጠረ ኪያሁ።”

(ተዋነይ ዘ ጎንጅ። ምንጭ፣ሕይወት ታደሰ ወደአማርኛ የተረጎመችው የሕይወት ተፈራ መጽሐፍ)

ትርጉሙን በኋላ እመለስበታለሁ። ስለተዋነይ መጀመሪያ የሰማሁት የበውቀቱ መጽሐፍ ላይ ነበር። እሱም በጨረፍታ - “የሌሊት ዜማዎች” የሚለው ግጥሙ ውስጥ። በውቀቱ ተዋነይን በግጥሙ ግርጌ ማስታወሻው አስተዋውቆን ያልፋል፣ “ተዋነይ በቅኔ ቤት አፈ ታሪክ ሞትን በግዝት ለሰባት ዓመታት ያቆመ ጀግና ነው"። ከዚያ በኋላ፣ አዲስ አድማስ ላይ የወጣ አንድ ጽሑፍ ተዋነይ የተላከበትን መልአከ ሞት ደጃፉ ላይ በምትሐት 7 ዓመት አቁሞት በማርያም አማላጅነት ነው ገብቶ ነፍሱን እንዲወስድ የፈቀደለት የሚል አፈ ታሪክ አለ ይለናል። በሌላ በኩል ዕፀ ሕይወት አግኝቶ ነገር ግን በአጠቃቀም ስህተት ግማሽ ሰውነቱ ሞቶ ግማሹ ሲኖር፣ ፈጣሪውን ለምኖ ነው ሙሉ ለሙሉ የወሰደው የሚል ሌላ አፈ ታሪክም አለ። የኋላ ኋላ ቴዲ አፍሮም አንድ ዘፈኑ ላይ ሥሙን ጠቅሶት ያልፋል።

በዳግማዊ ምኒልክ ዘመን የተጻፈው የአለቃ ተክለየሱስ ዋቅጅራ "የኢትዮጵያ ታሪክ" (በሚል በሥርግው ገላው የተሰናዳው መጽሐፍ) ላይም ሥሙን እንዲሁ በአጭሩ ተጠቅሶ አገኘሁት። እንዲህ ይላል፣ “ዐፄ በካፋ በዘመኑ ከክፉ ሥራ በቀር ፩ ቀን በጎነት ሥራ አልሠራም። ያን ግዜ ተዋነይ የሚባል የጎንጅ ደብተራ ጠንቋይ ነበረው። ሙያው ከርሱ ጋራ ነበረ። በካፋም ፱ ዓመት ነግሦ [በ1723] በክፉ ሞት ሞተ።" ተዋነይን የቀድሞ ታሪክ የሚያስታውሰው እንዲህ ነው ማለት ነው? በርግጥም ይህን መሰል ቅኔ እየጻፈ መልካም ሥም ቢኖረው ነበር የሚገርመኝ። የፍቅር እስከመቃብሩ "ጉዱ ካሣ" የእውነተኛ ባለታሪክ ቢሆን ኖሮ (የእውነተኛ ሰው መነሻ ተደርጎ ነው የተጻፈው የሚሉ አሉ) በታሪክ የሚታወሰው እንደቀውስ ነበር። ከዚህ አንፃር የተዋነይ ዘ ጎንጅ እንደ ጠንቋይ መታወስ ላይገርም ይችላል። በነገራችን ላይ፣ ተዋነይ የዐፄ በካፋ አማካሪ ከመሆኑ በፊት የንጉሡን ምግብ ዕፀ መሰውር ለብሶ (እንዳይታይ ሆኖ) ይበላባቸው ነበር የሚባል አፈ ታሪክም አለ።

የተዋሐደን ፆተኝነት

ይህ ጽሑፍ ስለ ፍትሕ ነው። አንባቢዎቼን በትህትና አስቀድሜ የምጠይቀው ነገር ቢኖር የፆታ፣ የሃይማኖት፣ የባሕል፣ የፖለቲካ ወገንተኝነት መነፅሮቻችሁን አውልቃችሁ በፍትሕ መነፅራችሁ እንድታነቡኝ ነው።

የተዋሐደን ፆተኝነት ስንል ምን ማለታችን ነው? ምንጮቹ ምን ምን ናቸው? ውስጣችን ያለው ይህ ፆተኝነት ምን ያህል ችግር ይፈጥራል? የተዋሐደንን ፆተኝነትን እንዴት እንቅረፈው?

መግባቢያ ስለፆተኝነት

ፆተኝነት ማለት በአጭሩ ‘ፆታዊ መድልዖ’ ማለት ነው። በዓለማችን እጅግ የተንሰራፋው ለወንዶች የሚያደላው ወይም አባታዊው ስርዓተ ማኅበር ነው። (እርግጥ እጅግ ጥቂት ሆኑ እንጂ እናታዊ ስርዓተ ማኅበሮችም አሉ፡፡ ለምሳሌ ሕንድ አገር ሜጋላያ ስቴት ውስጥ የሚገኙት ጎሳዎች ሀብት የሚተላለፈው ከእናት ወደሴት ልጅ ነው፡፡ በዚህ ስርዓተ ማኅበር የትምህርትና መሰል ዕድሎች ከወንዶች ይልቅ ለሴቶች ይመቻቻሉ፡፡ ይህን ምሳሌ በዓለም ከተንሰራፋው አባታዊው ስርዓት አንፃር ከቁብ ሳልቆጥረው ላልፍ እችል ነበር። ነገር ግን የእነዚህ ጎሳዎች እናታዊ ስርዓት ከትውልድ ትውልድ እየተላለፈ እዚህ መድረሱ አባታዊው ስርዓትም ሆነ እናታዊዋ በማኅበራዊ ብሒል የሚገኙ እንጂ ተፈጥሮ ያከፋፈለችን ሚና አለመሆኑን ስለሚያሳይ ነው።) የአገራችን ስርዓተ ማኅበር ከጥግ እስከ ጥግ አባታዊ ነው። ይህንን ስርዓተ ማኅበር ለመቀልበስ እና ፍትሐዊ ስርዓተ ማኅበር ለመመሥረት የሚደረጉ የተደራጁም ይሁን ያልተደራጁ ንቅናቄዎችን ሴታዊነት እንላቸዋለን። (‘እንስታዊነት’ የእንግሊዝኛውን ‘Feminism’ በቀጥታ የሚተካ ቢሆንም፣ አማርኛችን ስርዓተ ፆታ (gender) ያልተጫነው ‘ሴት’ የሚል ሥነ ተፈጥሯዊ (biological) ልዩነቱን ብቻ የሚገልጽ ቃል ስላለው ‘ሴታዊነት’ የሚለውን መርጫለሁ። በዚህ ጽሑፍ ውስጥ ሴታዊነት ማለት “ፆታዊነትን መቃወም እንዲሁም ሴቶች ከወንዶች ዕኩል መብትና ዕኩል ዕድል እንዲያገኙ መታገል” የሚል ብያኔ ይኖረዋል።)

የተዋሐደን ፆተኝነት…

ስልካችንን የኋላ ኪሳችን አስቀምጠነው ብንሰረቅ ማነው ተወቃሹ? እንዝህላልነታችን ወይስ ሌብነቱ? በመርሕ ደረጃ ሌብነት በማንኛውም ሁኔታ ነውር ነው። ይህ ምሳሌ “ነውር ማለት ሁላችንም በራሳችን ላይ እንዲደረግብን የማንፈልገው ነገር ነው” የሚል ብያኔ እንድናገኝ ይረዳናል። ስለዚህ "ቤታቸውን ከፍተው ሰውን ሌባ ያሰኛሉ" የሚለው አባባል የሌብነትን ነውር አቃልሎ ያሳያል እንጂ አያስቀረውም። ልክ እንደዚህ ሁሉ የሴት ልጅ መደፈርን ነውርነትም እንዲህ በሰበብ ሊያስተባብሉ የሚሞክሩ ብዙ ናቸው። ነገር ግን በአገራችን ኢትዮጵያም ሆነ በአህጉራችን አፍሪካ ለሴቷ መደፈር እራሷኑ ተጠያቂ ማድረግ የተዋሐደን ፆተኝነት ማሳያ ነው። ዩጋንዳ በየካቲት 2006 አጭር ቀሚስ የሚከለክል ሕግ አውጥታ ነበር። ከዚያ ቀደም ብለው የወጣቶች ሚኒስትሩ "ጨዋነት የጎደለው አለባበስ የለበሱ ሴቶች ሲደፈሩ ከራሳቸው በቀር ማንም ተጠያቂ መሆን የለበትም" ብለው ተናግረው ነበር። ተመሳሳይ ንግግሮች በሁሉም የአፍሪካ አካባቢዎች የተለመዱ ናቸው። በአገራችንም፣ አንዲት ሴት በወንድ ጥቃት ደረሰባት የሚለው ዜና ሲሰማ ገና፥ “ምን አድርጋው?” የሚለው ምላሽ ይከተላል። ጥያቄው፣ ሴት ልጅ ምክንያታዊ ጥቃት ይገባታል ከሚል የተዋሐደን አስተሳሰብ የሚመነጭ ነው። ለጥቃቱ ከማዘናችን በፊት ቀድሞ የሚመጣብን ጥያቄ “ምን አድርጋው?” የሚለው ከሆነ የተዋሐደን ፆተኝነት ሥር የሰደደ ነው ማለት ነው፡፡

በቅርቡ ይፋ የሆነ (ነገር ግን ውጤቱ ከቀደምት ጥናቶች ጋር የሚመሳሰል) ጥናት እንደሚያስረዳን፣ በኢትዮጵያ 63% የሚሆኑት ሴቶች "ባል ሚስቱን ወጥ ካሳረረች፣ ከጨቀጨቀችው፣ ሳትነግረው ዙረት ከሔደች ወይም መሰል ጥፋት ካጠፋች… ቢመታት ምንም አይደል" ብለው ያምናሉ። ባንፃሩ አሳማኝ ምክንያት ካለ ሴት ልጅ መመታት አለባት ብለው የሚያምኑት 28% የሚሆኑት ወንዶች ብቻ ናቸው። ለምን ሴቶች የገዛ ራሳቸውን ጥቃት ተገቢ ነው አሉ። ለምን ከሴቶቹ ቁጥር ያነሱ ወንዶች መምታቱ ተገቢነት ላይ ተስማሙ? መልሱ ቀላል ነው። የተዋሐደን ፆተኝነት የገዛ ጥቃታችንን በራሱ ተቀባይነት እንዳለው ነገር እንድንቀበለው ያታልለናል። ወንዶች ከሴቶች የተሻለ፣ የትምህርትና የመረጃ ዕድል ስላላቸው የሴት ልጅ ጥቃት በማንኛውም ሁኔታ ተገቢ አለመሆኑን መረዳታቸውንም ውጤቱ ይጠቁመናል። በዚህም ፆተኝነት በትምህርት የሚቀረፍ ነገር መሆኑን በቀላሉ ማየት ይቻላል።

የተዋሐደን ፆተኝነት ከማኅበረሰቡ የተማርነው፣ የኑሮ ዘዬያችን የተገነባበት እና በየዕለቱ የምንከተለው ነገር ግን ጨርሶ የማናስተውለው ከመሆኑ የተነሳ "ትክክለኛ" የሚመስለን ነገር ነው። ሆስፒታል ሔደን ነጭ ጋዋን የለበሰች ሴት ስትገጥመን [ነርስ እንደሆነች እርግጠኛ በመሆን] "ሲስተር" የምንላት፣ ነጭ ጋዋን የለበሰ ሲገጥመን "ዶክተር" የምንለው የተዋሐደን ፆተኝነት አስገድዶን ነው። አንድ ቀን መሳሳታችንን ብናውቅ እንኳን ደግመን መሳሳታችንን እንቀጥላለን፡፡ በተመሳሳይ የቢሮው ሥራ አስኪያጅ እንዲሁ ስናስበው ወንድ አድርገን ነው፤ ጸሐፊዋን ደግሞ ሴት። "ማናጀሩ የታል?" ስንል ወንድ እንደሆነ አንጠራጠርም። የኩሽና ሥራ በጥቅሉ የሴት ነው ብለን ነው የምናስበው፡፡ ምግብ አብሳይ ስንባል በምናባችን ሴት እንስላለን፤ የትልቅ ሆቴል ሼፍ ስናስብ ግን ወንድ ነው በምናባችን የሚመጣው፡፡ ምክንያቱም ምግብ አብሳይነትም  ቢሆን ደረጃው እያደገ ሲመጣ ለሴት እንደማይገባ የተዋሐደን ፆተኝነት ሹክ ይለናል፡፡

"ዘውጌኝነት" እና "ዘውግ-ዘለልነት"…?

የዘውግ ብሔርተኝነትም ይሁን ኢትዮጵያዊ ኅብረብሔርተኝነት አተያዮች በዘውግ ላይ የተመሠረቱ ናቸው። ሁለቱም ዜጎችን የሚመለከቱት የዘውግ ምንዝር (ethnic subjects) አድርገው ነው። ስለዚህ ይለያያሉ ማለት አይቻልም።

ለብዙዎቹ ችግሮቻችን ፍቱን መድኃኒት አድርጌ የምወስደው፣ ጉዳዩን በዘመን ቁመት እና በዓለም ሕዝቦች ታሪክ አግድም መመልከት ነው። ዓለም በበቂ ሁኔታ የምንማርባቸው ስኬቶች እና ውድቀቶች አሏት። ዘውጌኝነት፣ ብሔርተኝነት እና ዜግነት የመሳሰሉትም የብቻችን ጉዳዮች አይደሉም። ዓለም በየፈርጁ የዳከረችበት እና እየዳከረችበት ያለ ችግር ነው። ስለዚህ ጥያቄውን በቅጡ ለማበጃጀትም ይሁን፣ አዋጭ መልስ ለመፈለግ ከሰው ልጆች እንደአንድ የሚያደርገንን ታሪክ የምናውቀውን ያክል ማሰስ ያስፈልጋል። ይህን ከጠቆምኩ በኋላ ወደ የበኩሌን ለመሞከር ወደ አጀንዳዬ እዘልቃለሁ።

የዘውግ ብሔርተኝነት ምንድን ነው?

የዘውግ ብሔርተኝነት (ethnonationalism) የአንድ ዘውግ (ethnic) ቡድን ነጻ አገር እንዲመሠርት ወይም ከመገንጠል ወዲህ ያለውን የራሱን ዕድል በራሱ እንዲወስን ለማስቻል የሚደረግ ፖለቲካዊ ንቅናቄ ነው።

የዘውግ ማንነት በኢትዮጵያ ልማዳዊ አሠራር በወላጆች ማንነት ነው የሚወሰነው። እናትና አባታቸው ከተለያዩ ዘውጎች የተወለዱ ዜጎች በተለምዶ የአባታቸውን የዘውግ ሐረግ ነው የሚወርሱት። ዜጎች በአንድ ክልል ተወልደው፣ የአካባቢውን ቋንቋ፣ ባሕልና ወግ አውቀው ቢያድጉም ከአካባቢው ዘውግ የተለየ ዘውግ ካላቸው ወላጆች ከተወለዱ የአካባቢው ዘውግ አላቸው አይባልም። ማለትም፣ ለምሳሌ በኦሮሚያ ከአማራ ልጆች ተወልደው ያደጉ ልጆች በዘውግ ብሔርተኞች እንደኦሮሞ አይቆጠሩም። በሕግ የመምረጥ እና መመረጥ መብት ቢኖራቸውም በልማድ ተቀባይነት የማግኘት ዕድላቸው ግን አነስተኛ ነው። ነገሩን ይብስ ውስብስብ የሚያደርገው ደግሞ በሌሎች ማኅበረሰቦች መሐል የሚያድጉ ልጆች ከአደጉበት ማኅበረሰብ ይልቅ ዘውጋቸውን ከወላጆቻቸው በደም ለመውረስ የመፈለጋቸው ልምድ ነው፡፡

የዘውግ ብሔርተኝነት ንቅናቄዎች ከዘር (race) ንቅናቄዎች ጋር በትይዩ ሊታዩ ይችላሉ። ምንም እንኳን በኢትዮጵያ ያሉ ዘውጎች በፊት ቅርፅና የቆዳ ቀለም ሊገለጽ የሚችል ልዩነት ባይኖራቸውም (የዘር ልዩነት ባይኖርም)፣ የሚያነሷቸው ጥያቄዎች ግን ተቀራራቢነት አላቸው። ሁለቱም "በማንነታችን ምክንያት የመብት እና ዕድል አድልዎ ይደረግብናል" ይላሉ። የሚገጥሟቸውም ተግዳሮቶችም ተቀራራቢነት አላቸው፤ ለምሳሌ ያክል 'Black Lives Matter' (የጥቁር ነፍስም ዋጋ አለው) በሚለው የጥቁሮች ንቅናቄ ላይ 'All Lives Matter' (የሁሉም ሰው ነፍስ ዋጋ አለው) ነው መባል ያለበት እንደሚሉት ሁሉ፣ በኛም አገር ለምሳሌ 'Because I am Oromo' (ኦሮሞ ስለሆንኩ) እንዲህ ደረሰብኝ በሚለው ፈንታ 'Because I am Ethiopian' (ኢትዮጵያዊ በመሆኔ) ነው መባል ያለበት የሚል ትችት ይቀርብባቸዋል።

የቂሊንጦ እሳት፣ ወላፈኑን የቀመሱት እና በሰበቡ የተከሰሱት

(ፎቶ፤ ደህናሁን ቤዛ)

ይህ ታሪክ በደርግ ዘመን የተፈፀመ አይደለም። በኢሕአዴግ ዘመን የተፈፀመ የበደል ታሪክ ነው።… የምነግራችሁ ታሪክ በአስቸኳይ ግዜ አዋጁ "ለተሀድሶ ሥልጠና" ወደ አዋሽ ሰባት የፖሊስ ካምፕ የተጓዝኩትን ያስታውሰኛል። "ከሥልጠናው" ሰነዶች በአንዱ ላይ፣ በደርግ ግዜ ይፈፀሙ የነበሩትን የሰብኣዊ መብት ጥሰቶች "ሰምቶ ማመን የማይችል ትውልድ ተፈጥሯል" ይላል። አባባሉ የኢሕአዴግን በትር እየቀመሱ ለኖሩ በጣም ያስቆጣል። ቀጥሎ የማወራላችሁ ታሪክ የደናሁን ቤዛ ታሪክ ነው። ደናሁን ደርግን የማያውቅ ወጣት ነው። ኢሕአዴግን ብቻ እያየ አድጎ ኢፍትሐዊነቱን መቀበል ያቃተው የመርሃዊ፣ ጎጃም ልጅ ነው።

ደናሁን በእነዘመኑ ካሴ በእውቄ መዝገብ፣ በፀረ ሽብርተኝነቱ አዋጅ ከተከሰሱት 9 ሰዎች 3ኛው ነው። ባለፈው ሳምንት የእስር ግዜውን ጨርሶ በፍቺ ተሰናብቷል። ከአባሪዎቹ መካከል አሸናፊ አካሉ በቂሊንጦ እሳት አነሳሽነት ክስ ተመሥርቶበታል። አንሙት የኔዋስ የተባለው ደግሞ ይህንን ለዐቃቤ ሕግ ከሚመሰክሩት መካከል ሥሙ ተጠቅሷል።

ቁጥቡን ደናሁንን የተፈታ'ለት አግኝቼው ነበር። ብዙ ነገር ተጨዋወትን። ሸዋሮቢት ወስደው በካቴና አስረው ሰቅለው ሲገርፉት ካቴናው የእጁ ወርች ላይ፣ እግሩ የታሰረበት ገመድ ደግሞ ከቁርጭምጭሚቱ በላይ ያወጡትን ሰምበር እያሳየኝ ነበር። ይህ ድርጊት ከተፈፀመበት 9 ወር ገደማ ቢሆንም ጠባሳው እስካሁን ከሰውነቱ አልከሰመም። ነገር ግን በዚህ ሁሉ ስቃይ ውስጥ ምንም ያልሠራውን ወንጀል ባለማመኑ ይመስላል፣ ወይም ደግሞ ምናልባት ሌሎች እስረኞች ሥሙን ስላልጠቀሱ ከጓደኞቹ ቀላቅለው አልከሰሱትም፤ አባብለው ምስክር እንዲሆንባቸውም ማድረግ አልቻሉም።

የደናሁን ጀብዱ

የደናሁን ጥንካሬ የመጣው፣ ምናልባትም ካለፈው ልምዱ ይሆናል። ደናሁን እንዳጫወተኝ በትውልድ አካባቢው ያለውን ኢፍትሐዊነት ከጓደኞቹ ጋር መቃወም የጀመረ ሰሞን ከመኢአድ ሰዎች ጋር እየተገናኘ ማውራት ጀምሮ ነበር። አንድ ቀን ግን ድንገት በደኅንነት ሠራተኞች በቁጥጥር ሥር ዋለ። ወዲያው አንድ ትዕዛዝ ተሰጠው። "በል ጓደኞችህን ደውልና ቅጠራቸው።" ደናሁን ደወለ፤ "ሃሎ እከሌ፣ እኔ ተይዣለሁ እራሳችሁን አድኑ።" ከዚያ በኋላ አንድ ቀን ሲደበደብ አደረ። እስከ ማግስቱ ጓደኞቹ ስልኩ ላይ መደወል ተያይዘዋል። ደኅንነቶቹ ሁለተኛ ትዕዛዝ ሰጡት፣ "በል አንሳውና አምልጫለሁ፣ የት ላግኛችሁ?" በላቸው አሉት። 'እንግዲህ ከዚህ በላይ አልችልም፤ ከገባቸው ይግባቸው' ብሎ እንደታዘዘው አደረገ። "እዛ የምናውቀው ቤት ና" አሉት። ሒድ ምራ ተባለ። ደናሁን ከኋል ከኋላው ታጅቦ እየመራ እያለ፣ ጓደኞቹን አሳልፎ መስጠት አላስቻለውም። ድንገት ፈትለክ ብሎ ሮጠ። ጓደኞቹንም ጠርቶ አብረው አመለጡ። በግዜው የታያቸው አማራጭ መሸፈት ብቻ ነበር። እዚያው የተገኘው ጫካ ውስጥ፣ የተገኘውን መሣሪያ ይዘው ሸፈቱ። የደናሁን እናት ለመያዣነት አንድ ቀን ታሰሩ። ደናሁን አሁንም ሳይማረክ ሲቀር ተፈቱ፤ ደናሁን ሌሊት ሔዶ ዓይናቸውን አየ። ከዚያ በኋላ በሌላ ቀን በተቀነባበረ ዘመቻ ከነጓደኞቹ በቁጥጥር ሥር ዋለ።

Captivity in the Name of ‘Defamation’!

(The origional version of this story is published in Amharic on Ethiopian Human Rights Project website.)

The past year ended with two notable controversies between the press and Ethiopian Orthodox Church (EOC). The first one was concluded with a rare rule from an Ethiopian court that served justice to the press. The second one, undeservedly awarded the EOC a victory against a journalist who reported what happened, as it happened.

The first was 100% critical comment against the patriarch of EOC who, according to the writer Daniel Kibret, is negligent when corruption is spread in the church. The latter is a news report (pictured below) that referred to a letter written by community and priests of St. Mary’s Church, which is also a seat for the EOC patriarch.

The critical opinion written by the renown Daniel Kibret was published on Sendek newspaper; while, the news report was published on Ethio-mihidar newspaper, known for giving space to dissent voices of Ethiopia. Editor-in-chief of Sendek, Frew Abebe, acquitted on January 25, 2017 from the ‘defamation’ charge by the patriarch of EOC. However, editor-in-chief of Ethio-midihdar, Getache Worku, found ‘guilty’ of another but related ‘defamation’ charges against EOC’s St. Mary church administration and sentenced to 1 year of imprisonment and fine of ETB 1,500 on 15 November 2016; furthermore, his newspaper is also subjected to ETB 10,000 fine for running the news. In the case of Sendek newspaper, it was only the editor-in-chief against whom the charge was pressed; in the case of Ethio-mihidar newspaper, on the other hand, the publishing firm itself is accused of ‘running the defamation story’ in addition to the editor-in-chief.

የረቂቅ አዋጁ ዓላማ ምንድን ነው?

“የኦሮሚያ ክልል በፊንፊኔ/አዲስ አበባ ላይ ያለውን ሕገ መንግሥታዊ ልዩ ጥቅምን አስመልክቶ የተዘጋጀ የጥናት ሰነድ” የሚል ባለ 46 ገጽ ሐተታ እና በዚሁ መሠረት የተዘጋጀ ረቂቅ አዋጅ በኢንተርኔት ተለቀዋል፡፡ አዘጋጁ ኦሕዴድ የሚመራው የኦሮሚያ መንግሥት ነው ተብሎ ቢገመትም በኦፊሴላዊ መንገድ ስላልተለቀቀ እርግጠኛ መሆን አልተቻለም፡፡ እስካሁን ድረስ ማስተባበል የነበረበት መንግሥታዊ አካል ስላላስተባበለ እና ከውዥንብሩ መውጣት ስላልቻልን እንዲሁም ረቂቁ ትችት ስለሚያስፈልገው፣ ረቂቅ አዋጁ ላይ የሰፈሩት አንዳንድ ጉዳዮች አሳሳቢነት ላይ ያለኝን አስተያየት አሰፍራለሁ፡፡

የኢፌዲሪ ሕገ መንግሥት አንቀጽ 49/5 እንዲህ ይነበባል፣ “የኦሮሚያ ክልል፤ የአገልግሎት አቅርቦት ወይም የተፈጥሮ ሀብት አጠቃቀምንና የመሳሰሉትን ጉዳዮች በተመለከተ እንዲሁም አዲስ አበባ በኦሮሚያ ክልል መሐል የሚገኝ በመሆኑ [የተነሳ] ሁለቱን የሚያስተሳስሩ አስተዳደራዊ ጉዳዮችን በተመለከተ ያለው ልዩ ጥቅም ይጠበቅለታል፡፡ ዝርዝሩ በሕግ ይወሰናል፡፡”

የረቂቅ አዋጁም በመግቢያው ላይ ዓላማውን “ዝርዝሩ በሕግ ይወሰናል” በተባለው መሠረት እንደሆነ ይናገራል፤ “የጥናት ሰነዱም” የተዘጋጀው ሕገ መንግሥቱን መሬት ላይ በማውረዱ ሒደት እንደሆነ ያትታል፡፡ ቢያንስ ጥናቱ፣ በአዲስ አበባ ማስፋፊያ ማስተር ፕላን ሳቢያ ተቆስቁሶ ለብዙ ንፁኃን ሕይወት ማለፍ መንስዔ የሆነውን በርካታ ጥያቄዎችን ያነገበው ሕዝባዊ አመፅ እንደምክንያት በመጥቀስ እውነት ለመናገር መድፈር ነበረበት፡፡ የዚህ ሰነድ ባለቤት ኦሕዴድ ቢሆንም የሕወሓትን ይሁንታ ሳያገኝ እዚህ ደረጃ እንደማይደርስ መገመት ቀላል ነው፡፡

‘ኢትዮጵያዊ ርስበርስ መባላቱን፥ ነብር ዥንጉርጉርነቱን ሊለውጥ ይችላልን?’

ትላንት
     ነብይ ባገሩ አይከበርም
ዛሬ
     ነብይ ባገሩ አይኖርም
ነገ
     ነብይ ባገሩ አይፈጠርም
(በዕውቀቱ ሥዩም)

ፌስቡክ የትውልዳችን ማንነት ገመና ገላጭ ነው። የመግቢያዬ ግጥም ገጣሚ፣ በትውልድ ፈርጥነቱ ሊወደስ ሲገባው፥ የሚናገረውን እንኳ በማያውቅ መደዴ ሲዘለፍ መዋል የጀመረው ፌስቡክ ላይ ከወጣ ወዲህ ነው። ነገሩ የኛ ትውልድ፣ የፌስቡክ መንደር ድክመት ብቻ ነው ብዬ ባምንና ባልፈው ደስ ይለኝ ነበር። ነገር ግን እንደጨጓራ ራሱን የበላው 'ያ ትውልድ'ም፣ የ'ያ ትውልድ' አሳዳጊም፣ ኢትዮጵያዊ ሁሉ ያው ሆኖ መሰለኝና ብዕሬን ለቁዘማ መዘዝኩ።

አሁን ኢትዮጵያ 'ፈላስፋ' ነበራት ለማለት የምናጣቅሰው፣ ፈረንጆቹ "ኢትዮጵያዊ አይደለም" ሲሉ 'ዘራፍ' ብለን የምንሟገትለት ዘርዐ ያዕቆብ፣ በሐሳቡ ምክንያት ከትውልድ አገሩ አኵሱም ተሰዷል፣ ለማኝ ሆኖ ዋሻ ውስጥ ኖሯል፣ ጎንደር ዘልቆ ራሱን ቀይሮ ዕድሜውን ለመጨረስ ተገዷል። እርግጥ ነው ይህ መልካም ሰው የማሳደድ አባዜ የዓለም አባዜ ነበር። ይሁን እንጂ አባዜው ዛሬ ለቀሪው ዓለም 'ነበር' ሲሆን ለኛ ግን 'ነው' ሆኖ ዘልቋል። የግሪኩ ሶቅራጠስ፣ አፍላጦንን፣ አፍላጦን አሪስጣጣሊስን… እየተኩ ሲያልፉ የእኛዎቹ ዘርዐ ያዕቆብ እና ወራሹ ወልደ ሕይወት በወላድ አገር ምትክ አጥተው መካን ሆነው ቆመዋል። ከዓለም በከፋ ኢትዮጵያ ውስጥ አዲስ ሐሳብ ይዞ መምጣት በንጉሡም፣ በጳጳሱም፣ በምዕመኑም ያስቀጣል(ነበር)። ልዩነቱ ይኼ ነው።

በዐፄ ዘርዐ ያዕቆብ ጊዜ ለንጉሥ አንሰግድም ያሉት አባ እስጢፋኖስ እና ደቂቆቻቸው ዕጣ ፈንታ መስዋዕትነት ነበር። በየዘመኑ የተለዩትን፣ የተሻሉትን ስንገድል ነው የኖርነው። እንደካሮት ቁልቁል የማደጋችንም ምሥጢር ይኸው ይመስለኛል። ዐፄ ዮሓንስ ፬ኛ በሐሳብ ልዕልና እንደሚያምን ሰው ታሪካዊውን የቦሩ ሜዳ የሊቃውንት ሙግት ካሰናዱ በኋላ አሸናፊውን ራሳቸው ቀድመው የሚደግፉትን ቡድን አድርገው ሲያበቁ፣ ፍርዳቸው የተቃወመውን ሁሉ ምላሱን እዚያው አስቆርጠዋል።

ESPDP: A New Loyal Ally to TPLF?

EPRDF is convinced that it has controlled the mood of public protests that had been escalating when State of Emergency (SoE) was declared. (Now, the directives are lifted up.) This is true especially for areas surrounding the Capital, Addis Ababa. People whom I talk to tend to forget the high tension back in September 2016.  After Christmas in 2016, new series of concerts recompensated their bankrupcy of cancelled concerts on the eve of Ethiopian new year; public festivals (such as Timkat) went on as quitely as in the old good days. Political oppositions are as divided as before; and, the superficial alliance against TPLF, that was observed among the divided dissenting elites during the heyday of protests, has crumbled at the wake of declaration of SoE decree.

What so ever, post election 2005 changed EPRDF for good; so will post 2016 protests. In post 2005, the party declined in democratization records. It became a one-man party. Similarly, post 2016 protests are changing EPRDF from within too. TPLF, the power domain of the coalition, is facing unusual resistance from other two members of the coalition, ANDM and OPDO.

OPDO has conducted cabinet reshuffle within party and within Oromia regional State following Oromo protests. ANDM, on the other hand, didn't undergo any important reshuffle yet in both within party as well as regional state's positions. It even preserved its position of deputy premiership. TPLF cadres, unlike before, are blaming and criticizing the two parties for aggravating public grievances and protests in their respective regions. They are angry especially with ANDM which sounded to be no more under control of TPLF. There are implications to assume there are changes in loyality to alliance.

TPLF used to rely on its "divide and rule" principle regarding Oromo and Amhara politicians. But, protests are found to break that principle. In addition, OPDO and ANDM members are not necessarily against Oromo and Amhara protests, respectively. Therefore, the new loyal ally for TPLF becomes to be ESPDP, Ethiopian Somali People Democratic Party, a ruling party of Somali region and partner to EPRDF.

Tigray (base for TPLF) and Somali (base for ESPDP) regions have a lot of things in common. The number of their population is close to each other. Both have neighboring foreign countries that speak their language and they were divided by colonialism (Eritrea and Somalia, respectively). Both have politically motivated 'border conflicts' with neighboring regional states in Ethiopia; Wolkite area of Tigray-Amhara and South-East border of Oromia-Somali… TPLF wants to manipulate these resemblance into an alliance to stand against OPDO (basing Oromia) and ANDM (basing Amhara) both "representing" regions that are highly populated.

ESPDP showed its support to TPLF since the beginning of Amhara protests. Somali state was reported to donate ETB 10m to support "displaced Tigrians from Metema of Amhara region during Amhara protests"; Tigray state repaid the favor by donating some more amount to help rehabilitate recent drought victims in the Somali region. ESPDP supporters have even organized public demonstration against Oromo protests in Minnesota. Oppositions believe the recent 'border conflict' in Oromia-Somali region is waged by TPLF behind the curtain to give the alliance popular support.

OPDO officials complained about the "attack of Somali militia crossing Oromia border". The conflict is reported to have displaced 35,000 residents of the border.

TPLF affiliated websites and individual cadres (on social media) are publishing stories that blame OPDO for the Oromia-Somali border conflict. OPDO officials are also responding to them in every available means, interviews, blogs and social media posts as well. This, publicly criticizing TPLFites by another member of the coalition, was not a common thing before. Similarly, TPLF cadres campaigned too much for TPLF to throw away ANDM out of the EPRDF coalition because they are afraid it will overtake TPLF dominance. ANDM officials ignored them and continued untouched.

The Coalition of EPRDF, even though it is still dominated by TPLF, is shaken by OPDO and ANDM. Even though TPLF still controlled its dominance over the Federal government through lower hierarchies, the current trend is an implication that the dominance of TPLF will not go any further.

It is obvious that TPLF manipulates minority groups to get its dominance. During nomination for a candidate of chairman to EPRDF in 2015 party congress, TPLF had nominated no one. It just gave its vote to the SEPDM (basing SNNP) candidate, Hailemariam Dessalegn. Each party in the coalition has equal say to the other even though the number of population they say to represent differ. Therefore, TPLF  simply promoted Hailemariam by adding its votes to SEPDM congress members' votes. In this process, the most obidient ally use to hold power and serve TPLF dominance.

Now, with the growing disobedience and independence that OPDO and ANDM are showing, TPLF desperately needs SEPDP's alliance. It looks like it has already started working toward that.

Recently, we have learned that EPRDF has postponed the coalition's regular congress that should be held this year. The spoken reason behind the postponement is "the deep reform" (ጥልቅ ተሐድሶ) that the coalition promised after public protests of 2016. It should be completed first. The term 'deep' (ጥልቅ) added to the term 'reform' (ተሐድሶ) used after TPLF split in 2001.

It is no wonder EPRDF is shaken after the protests. But, change of dominant power in the coalition maybe a wonderful thing to the oppositions. The internal power struggle gives another chance for oppositions to win if they try harder.

የፌሚኒዝም ሀሁ…

ፌሚኒዝምን በተመለከተ ሊያወዛግቡ የማይገባቸው ጥያቄዎች ሲያወዛግቡ እመለከታለሁ፡፡ ጥያቄዎቹን የማያነሷቸው ገና ውይይቱ ውስጥ ብዙም ያልቆዩ ሰዎች ናቸው እንዳልል አምናና ካቻምናም ይህንኑ ሲከራከሩ የነበሩ ሰዎች አሉ፡፡ አንዳንዶቹ በንባብ የበሰሉ ይመስላሉ፤ መጽሐፍ አሳትመው ፌሚኒዝምን ሊታገሉ የሞከሩም አልጠፉም፡፡ ስለዚህ እስኪ ምናልባት ‹በፌሚኒዝም ሀሁ› አልተግባባን እንደሆን በማለት ይህንን ጻፍኩ፣

ፌሚኒዝም ምንድን ነው?

ፌሚኒዝም "ሴቶች ከወንዶች ዕኩል መብት እና ዕኩል ዕድል እንዲያገኙ የሚጥር ንቅናቄ" ነው፡፡ ፌሚኒስት ማለትም (ሴትም ትሁን ወንድ) የዓለማችን ስርዓተ ማኅበር አባታዊ (patriarchal ወይም ለወንዶች የሚያደላ ወይም የወንዶች የበላይነት ያለበት) መሆኑን በማመን፣ እንዲለወጥ በየዘርፉ ወይም በአኗኗር የተደራጀ ወይም ያልተደራጀ ጥረት  የሚያደርጉ ሰዎች ናቸው፡፡

ፌሚኒዝም ብዙዎች አንደሚፈሩት አባታዊውን ስርዓት አፍርሶ በሴት የበላይነት የሚተካ ንቅናቄ አይደለም፡፡ እርግጥ ስር የሰደደው አባታዊው ስርዓተ ማኅበር በሴቶች የበላይነት ልተካህ ቢሉት እንኳን በቀላሉ እና በቅርብ ጊዜ የሚተካ አይደለም፡፡ በሌላ በኩል ፌሚኒዝም ሴቶችን ወንድ የማድረግ ንቅናቄም አይደለም፡፡ ዕኩልነት ሲባል - የመብት፣ የትምህርት እና የሥራ - እንጂ የቁመት፣ የጡንቻ እና የመሳሰሉት አይደለም፡፡ ፌሚኒዝም ሴቶች በራሳቸው እና በዓለማቸው ዕጣ ፈንታ ላይ መወሰን የሚስችላቸውን ማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ ወይም ፖለቲካዊ ዕድል ሁሉ ከወንዶች ጋር እንዲጋሩ ለማስቻል የሚደረግ ጥረት ነው፡፡ እርግጥ ነው ሴቶች ዕኩል መብት እና ዕኩል ዕድል ማግኘታቸው መብቱን እና ዕድሉን የተቀማ/የተካፈሉት የሚመስለው ወንድ መኖሩ የሚገመት ነው፡፡ ትግሉ ብዙ ተጉዟል፡፡ ሕጋዊ ጥያቄዎች በብዛት መልስ እያገኙ ነው፤ ማኅበራዊው ግን ገና ብዙ ግዜ ይወስዳል፡፡ ስርዓተ ማኅበሩ እንዳለ የሚመቻቸውን ሳያንገራግጭ የሚመጣ ለውጥም አይሆንም፡፡

ከዚህ ውጪ (ለምሳሌ ብዙ ባያሰጋም የአባታዊውን ስርዓት በሴቶች የበላይነት ለመተካት) የሚደረግ ንቅናቄ ከገጠማችሁ ፌሚኒዝም አይደለም፡፡ አነቃናቂዎቹም ፌሚኒስቶች አይደሉም፡፡ በዚህ መፍታት ይቻላል፡፡

ፌሚኒዝም ዘር አለው?

"ፌሚኒዝም አፍሪካዊ እሳቤ አይደለም፤ ምዕራባዊያን የጫኑብን አስተሳሰብ ነው" የሚሉ አስተያየቶች ደጋግመው ይደመጣሉ፡፡ ‹የአፍሪካ፣ የአሜሪካ የሚባል ሥልጣኔ ወይም እሳቤ የለም፤ የሰው ልጅ እንጂ› ብሎ ለሚያምን የኔ ብጤ አስተያየቱ በጣም የሚያናድድ ነው፡፡ ትልልቅ አገራዊ እሴቶቻችን ብለን የምንላቸው፣ ለምሳሌ ሃይማኖቶቻችን ሳይቀር (ክርስትና እና እስልምና ከመካከለኛው ምሥራቅ መጤ ናቸው) ከውጪ ተቀብለን እንደራሳችን፣ ከከባቢያዊ ሁነታችን ጋር አስማምተን እንዳልኖርን፣ አባታዊ ስርዓተ ማኅበር (patriarchy) ለማፍረስ ከምዕራባውያኑ ጋር በአንድ ሥም፣ አንድ ንቅናቄ ማድረግ መጤ እሳቤ እንደማስተናገድ ሊቆጠር አይገባውም፡፡ ሴቶቹም የኛው፣ ጭቆናውም የኛው ነው፡፡ የዚህ አቤቱታ አቅራቢዎች፣ ከፌሚኒዝም የተሻለ የመፍትሔ ሐሳብ ካለ ቢጠቁሙ፣ ፌሚኒዝምን በደረቁ ከሚተቹ የተሻለ ይረቱ ነበር፡፡ ፀባቸው ከሥሙ ከሆነ በአማርኛ - ሴታዊነት - በሚል ለመተርጎም ተሞክሯል፡፡

Who Builds Walls and Who Pays for Them?

The Great Wall of China was not built for its would-be historic value nor for the tourist attraction it earned now. Neither do other walls of the world such as the really ancient Sumerian's Amorite wall, the Walls of Constantinople, the Berlin Wall and many others including our own Harar City Wall.

Who Builds Walls and Why?

In contrary to the saying 'good fences make good neighbours', walls are evidences of distrust and hate. Sumerian's Amorite Wall was built 4,100 years ago by Sumerian rulers to keep Amorites out of Mesopotamia. Walls of Constantinople (today's Istanbul) were built in the 15th century by Byzantine empire to keep away Arab conquerors. Great Wall of China was built from the 3rd century BC to 17th century AD by the orders of kings to defend Ming dynasty and to keep northern nomadic tribes of Mongule out. Berlin wall was built in the 19th century to stop people escaping communist East Germany to the west. The difference here, it is not West Germany that blocked entry but the East prohibited exit. Harar wall of Ethiopia was built in the sixteenth century by successor of Ahmed Ibn Ibrahim, Emir Nur Ibn Mujahid to protect the Sultanate from outside invaders.

How to Decrease Institutionalized Human Rights Violations in Ethiopia

Picture: Zeway Federal Prison
/under construction/

Sometimes, I think we who criticize government for violating human rights don't know how to protect them ourselves. I think even if the regime changes, the violations may continue. History tells us institutions like Maekelawi continue to function as before regardless of regime changes. Sometimes, I also think, even if the government officials at the top don't want the rights violations, the individuals at the lower level may continue to violet them because there is no institutional way of holding them accountable. (Our cultural beliefs on physical punishment shouldn't be disregarded. Even mothers go to the extreme of steaming their  beloved children with pepper smoke when they think the latter made mistakes.)

ጉደኛውን ተራራ (Tullu Gudo) አየነው!

ዝዋይ ሐይቅ፣ በተለምዶ ዝዋይ በምትባለው ባቱ ከተማ ዳርቻ ላይ፣ በታላቁ ስምጥ ሸለቆ ውስጥ፣ ከአዲስ አበባ በስተደቡብ 100 ማይሎች ርቆ የሚገኝ፣ 440 ስኵዌር ኪሎ ሜትር የሚሰፋ፣ ብዙም የማይወራለት፣ ብዙም ያልለማ፣ ታሪካዊ እና ተፈጥሯዊ ፋይዳው የላቀ፣ ትልቅ ሐይቅ ነው። ሐይቁ 5 ደሴቶች አሉት። በደሴቶቹ ላይ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ስር የሚተዳደሩ የተለያዩ ቤተ ክርስቲያኖች አሉ፤ የታቦታቱ ቁጥር 44 ነው ይባላል።

በቱሉ ጉዶ ደሴት ላይ ባለችው የማርያም ቤተ ክርስትያን ጊቢ ውስጥ አንድ ሙዚዬም አለ። ሙዚዬሙ ውስጥ 'መጽሐፈ ሔኖክ' የሚባለው ዝነኛ መጽሐፍ አለ አሉ። ሔኖክ በመጽሐፍ ቅዱስ አማኞች የኖህ ቅድመ አያት ነው ተብሎ ይታመናል። የአዳም ስድስተኛ የልጅ ልጁም ነው። ሔኖክ ከእግዜር ጋር በምድር ላይ ተንሸራሽሮ የጻፈው የጉዞ ማስታወሻ ነው 'መጽሐፈ ሔኖክ'። መጽሐፉ መጽሐፍ ቅዱስ ጥራዝ ውስጥ ባይካተትም በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤት በጣም ይከበራል። በዓለም ዙሪያም ታሪካዊ ፋይዳው ትልቅ ነው። የመጽሐፈ ሔኖክ ምዕራፎች ከፊሎቹ 300 ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት፣ ከፊሎቹ ደግሞ 100 ዓመት ከክርስቶስ ልደት በኋላ የተዘጋጁ እንደሆነ በታሪክ ተመራማሪዎች ይታመናል።

የመጽሐፈ ሔኖክ ታሪክ ሲወሳ መጀመሪያ (የኛ ከሆነው የግዕዙ መጽሐፍ በፊት) ፍልስጤም ውስጥ በእብራይስጥ እና በአርማይክ ቋንቋ ከተጻፈ በኋላ 800 ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ጀምሮ የገባበት ጠፍቶ ነበር። ከዛ ምንም እንኳ ከፊል የላቲን ትርጉሙ በአውሮጳ ቢኖርም፣ በ7ኛው ክፍለ ዘመን (ከ1,500 ዓመታት በኋላ) ኢትዮጵያ ውስጥ ሙሉው የግዕዝ ትርጉሙ መኖሩ ተሰማ። ከዛ በኋላ መጽሐፉን ለመስረቅ አውሮጳዎች ያልደከሙት የለም። ግን ሳይሳካ ቆይቷል። የፈረንሳዩ ንጉሥ ሊዩስ ፲፬ ኮልበርት የተባለ መልዕክተኛ ልኮ ሞቶበታል። ሌላኛው ፈረንሳዊ ኒኮላስ ፒርስ ለማሰረቅ ሲደክም ኖሮ በተሳካለት ማግስት ሞተ። መጽሐፉን ከሟች የተረከበው ጆብ ሉዶልፍ የተሰረቀው መጽሐፍ 'የገነትና ሲኦል ምሥጢራት መጽሐፍ' መሆኑን አወቀ። በመጨረሻ፣ እኤአ በ1770 ስኮትላንዳዊው ጀምስ ብሩስ ጎንደር ላይ ተሳካለት። በሁለት ዓመታት ሁለት ቅጂ ጽፎ ቢወስድም፣ እሱ 'ከጉዞዬ ሁሉ በጣም አጓጊውና የማይገኘው ትሩፋቴ' ያለውን ማንም አላመነውም ነበር። 'ውሸታም ተብሎበታል' (ፍሊፕ ማርስደን እንደተረከው።) አሁን መጽሐፈ ሔኖክ ቱሉ ጎዶ ደሴት ላይ ይገኛል አሉ። በ9ኛው ክ/ዘመን አሕመድ ኢብን ኢብራሒም (በተለምዶ ግራኝ መሐመድ ወይም አሕመድ ግራኝ የሚባለው) ሙስሊም ጦረኛ የክርስቲያኑን መንግሥት ሲወጋ ክርስተያኖች ተሰደው ወደ ደሴቶቹ መምጣታቸው ይነገራል። ያኔ አክሱም ይገኛል የሚባለው 'ታቦተ ፂዮን'ም እዚያ ቆይታ ማድረጉ ይነገራል። ግራሀም ሀንኩክ 'ታቦተ ፅዮንን ፍለጋ' ተብሎ በተነገረው መጽሐፉ ላይ የታቦታትን መብዛት 'ዛፍን ለመደበቅ ጫቃ ውስጥ መትከል' የሚል ተረት አጣቅሶለታል - ታቦተ ፅዮንን ለመደበቅ ይሆናል በሚል።

ወደ ቱሉ ጉዶ ማስታወሻችን ስንመለስ፣ ወደዚያ ለመሔድ ያቀድነው አዋሽ 7 "ተሀድሶ" ላይ ሳለን ነበር። (አብረን የሔድነው እኔ፣ እያስጴድ ተስፋዬ እና ቴዎድሮስ እሸቱ እንዲሁም አዋሽ ሰባት አብሮን ያልነበረው በላይ ማናዬ ነበርን።) አዋሽ 7 አንድ የዛይ ብሔረሰብ ተወላጅ ተዋውቀን ነበር። የሚተዳደረው በአሳ አስጋሪነት ነው። በሕዝባዊ አመፁ ወቅት ከመንገድ ላይ ታፍሶ ነው እዚያ የመጣው። ሆኖም ስለአመፁ መንስዔና ምንነት የሚያውቀው ነገር አለ ለማለት ይቸግራል። ስለዛይ ማኅበረሰብ ሲያወራልን ለማየት ጓጓንና ቀጠሮ ያዝን። የዛይ ብሔረሰብ አባላት የሚኖሩት ቱሉ ጉዶ የተባለው የዝዋይ ደሴት ላይ ነው። የሚናገሩት ቋንቋ ትግርኛም ጉራግኛም ይመስላል። ግን ሁለቱንም አይደለም። ብዛታቸው 3000 ገደማ ነው ይባላል።

ቱሉ ጉዶ አፋፍ ላይ፣ በማርያም ቤተ ክርስቲያን ጀርባ ቆመን ቁልቁል ከሳር ጎጆዎች መካከል የቆርቆሮ ጣሪያ ያላቸው ሁለት ቤቶች አየን።  (ከታች በጀልባ እየተንሳፈፍንም አይተነው ነበር።) ደሴቷ ላይ የሚኖሩት ሕዝቦች እስከ 6ኛ ክፍል የሚማሩበት ትምህርት ቤት ነው። ከዚያ በላይ ለመማር 7 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ወደሚገኘው አሰላ ወይም 24 ኪሎ ሜትር ርቆ ወደሚገኘው ዝዋይ በጀልባ መጓዝ አለባቸው። የሚተዳደሩት በእርሻ ወይም በግብርና ነው። በመስኖ የሚያለሙት አትክልት ያስጎመጃል።

እኛ ወደ ቱሉ ጉዶ የሔድነው በዝዋይ ስለሆነ ጀልባ ላይ ለመሔድ አንድ ሰዓት ተኩል፤ ለመመለስም እንደዚያው ፈጅቶብናል። የቱሉ ጉዶ ደሴት ከደሴቶቹ ሁሉ ጎላ ያለ እንደጡት መንታ ዓይነት ተራራ ነው። ይህንን ለማወቅ ግን ተራራውን መቅረብ ይጠይቃል። እስከዚያው አንድ ጉብታ ብቻ መስሎ ነው የሚታየው። ደሴቱ ከርቀት እየታየ ግን ቢሔዱ፣ ቢሔዱ የማይደረስበት ዓይነት ደሴት ነው።

ሌላው አስገራሚ ነገር፣ ደሴቱ ዙሪያ ያሉ ተንሳፋፊ ድንጋዮች ነገር ነው። በዙሪያው ተኮልኩሎ ሲታይ እንደማንኛውም ድንጋይ ይመስላል። ሲያነሱት ግን እንደቡሽ የቀለለ ነው። ወንዝ ላይ ሲጥሉትም ይንሳፈፋል። እርስበርሱ ሲጋጭ ደግሞ እንደማንኛውም ድንጋይ ጠንካራ ነው - ይፋጫል። ቢጠረብ እንደጀልባ ማገልገሉ አይቀርም። የትኛውም ያየሁት ባሕር ዳርቻ ላይ እንዲህ ዓይነት ድንጋይ ገጥሞኝ አያውቅም።

የሔድንበት ዕለት "ያስተርዮ ማርያም" (ጥር 21) ዋዜማ ስለነበር ብዙ ሰዎች ወደ ደሴቷ ሔደው ነበር። መጽሐፈ ሔኖክ አለበት የተባለው ሙዚየም ግን ዝግ ስለነበር የመጎብኘት ዕድል አላገኘንም። አብዛኛው ሰው እዚያው አድሮ በማግስቱ የማርያምን  ታቦት ለማንገሥ ስለሔደ የጎልማሳ ሰው እጥፍ ያህል ቁመት ያለውን ቄጤማ ቀጥፎ የቤተ ክርስቲያኗ ግቢ ውስጥ ጊዜያዊ ምንጣፍ ሠርቷል። በላይ ማናዬ የቄጤማው ሐይቁ ውስጥ መብዛት ለሐይቁ አደገኛ እንደሆነና ሊያደርቀው እንደሚችል ስጋቱን ነግሮ እኔንም እንድሰጋ አድርጎኛል። ሐይቁ እና ደሴቶቹ በክልሉ ቱሪዝም ቢሮ ብዙ ሊሠራበት ሲገባ ምንም አልተነካም። በቢሾፍቱ ሐይቆች ዙሪያ የሚታዩትን ሪዞርቶች ሩብ ያህል እንኳ በዝዋይ ሐይቅ ዙሪያ ቢኖር ለሐይቁ እንክብካቤ ማድረግ የሚቻልበት፣ እንዲሁም ሀብት የሚፈጠርበት ዕድል ይኖር ነበር።

ወደ ቱሉ ጉዶ ስንሔድ ስለደሴቱም ይሁን ስለሐይቁ የማውቀው ነገር ነበር ማለት አይቻልም። ስንመለስ በብዛት የጨመርኩት ነገር የበለጠ የማወቅ ጉጉት ነው። ዝዋይ ሐይቅ እና ደሴቶቹ ይሄን ሁሉ ውበት እና ታሪክ አዝለው ሲኖሩ እኔ የት ነበርኩ?